30 әріп, 2 диграфтан тұратын қойыртпақ, шалажансар әліпбиге келіп тірелдік пе?

Түнде жай жатқандықтан, кеш оянсам, ел у-шу. Сөйтсек, біздегі басымен емес, "басқа жерімен" ойлайтын "ғалымдар" мен дилетант "мамандар" Елбасымызды тағы "подставить" етіп, бұрынғыдан да қойыртпақ нұсқаны ұсынып, Жарлыққа қол қойдырып жібертіпті. Оны апострофтан азар да безер болған жалпы жұрт (тобыр деуге аузым бармай отыр) "алдыңғыдан тәуір екен!" деп сүйінші сұрап әлек!

Айналайындар-оу, жоғарыда бөлек тұрған "апостроф" атты таңбаны әріптің үстіне қарай жылжытып, «акут» (экуит) деп ат қойып айдар таққанда бүкіл проблема шешіле ме?

Әлде Елбасымыз бекітіп берген 26 әріп принципі орындала ма? Қайдағы! Бұрын тізеден кешіп тұрған проблемге (бейнелі түрде боққа) енді белшеден кірдік. Егер, осы бағытта тағы сәл қозғалсақ, кеңірдектен мелдектейміз. Таратып жазайын.

1) Бағдарламалау тіліндегі проблемалар. Апострофты – акутқа ауыстыру бұл ешқандай да креативтілік емес, амалсыздықтан жүзеге асқан шара. Себебі, бұл «креативті» жобаны ұсынушы «Ұлттық ақпараттық технологиялар» АҚ өкілдері Ақпарат және Коммуникациялар министрлігі өткізген жұмыс тобының жиынында экуиттің Unicode кодтау жүйесіндегі нақты орны туралы анықтап түсіндіріп бере алмады.

Ал, білгілеріңіз келсе, айтайық, бұл акуттар Unicode кодтау жүйесінде 0-128 аралығындағы негізгі таңбалар орналасқан бірінші бөлікте емес, қосымша екіншісортты бөлікте тұр. Бұл, ІТ саласында айтарлықтай проблемалар тудырады.

2) Бірінші проблемге іле-шала екінші мәселенің басы қылтияды. Google, Yandex секілді іздеу жүйелерін бір ізге келтіру үшін қыруар шығынға батамыз.

3) Банктік жүйе. Бұл үлкен проблема тудырады. Себебі, ҰБ өзге банктермен жасалатын операциялар кезінде Халықаралық стандарттарға сәйкес, классикалық 26 әріптен тұратын латын әліпбиін басшылыққа алады. Қалған апострофты, диакритикалық, акуттік белгілерден тұратын субъект атауларын қабылдамайды.

Сонымен қатар, Бекітілген Халықаралық стандарттарға сәйкес, IBAN жүйесінде Қазақстан KZ таңбасымен таңбаланып кеткен. Оны QZ-ке өзгерту мүмкін емес. Яғни, қарапайым тілмен түсіндіретін болсақ, Кайман аралдарында немесе Қарағандыда ашылған есепшотында қомақты қаражаты бар Қазақстан азаматы, егер, алда-жалда IBAN жүйесінде Қазақстандық шоттар QZ болып таңбаланатын болып өзгере қалса, ол есепшотын пайдалана алмай, басқа шот ашуына тура келеді деген сөз.

Біздің жеке азаматтарды айтпағанда, Ұлттық Қордың қаржылары қайда сақталатынын ескерсек, қауіптің қаншалықты деңгейде терең екенін бағамдай беруге болады.

4) Әріп жетіспеу немесе қойыртпақталу проблемасы. Мына нұсқада да дәл алдыңғыдағыдай, классикалық 26 әріптен тұратын Сс, Хх, Ww әріптері әліпбиде мүлдем жоқ. Бұлай болғанда, Coca-Cola, Cadillac, Camry, Corolla секілді сауда маркаларын қалай таңбалап, дыбыстаймыз?..

Oxford, Lexus секілді бренд атаулары мен жалқы есімдерді жазып, атағанда, охуgen секілді химиялық элементтердің жартысынан көбінде кездесетін Хх әрпін қалай таңбалап, электр қуатының өлшемін білдіретін Watt (W) терминін қалай белгілейміз?..

Сосын кирилше Іі мен Ии әріптерінің жаңа нұсқадағы бас әріптері бірдей І болып таңбаланады. Олай болғанда, Инелік-Inelik, Ілгіш–Ilgish, Ине-Ine, Ит-It, Іскер-Isker, Ілім-Ilim, Ішу-Ish'у, Ін-In, т.б секілді сөздер бас әріппен жазылатын жағдайда қалай оқылады? Бұл – балаларымыз тұрмақ, ересектердің өзін шатастыруға әкелмей ме? Қандай заңдылықтарға негізделіп таңбаланды?

5) Терминология проблемасы. Жоғарыда біз сөз еткен төртінші мәселеден, терминдердің халықаралық стандарттарға сәйкес жазылмау проблемасы туындайды. Енді «Цифрлық Қазақстан» бағдарламасын жүзеге асыру кезінде қолданылатын computer, calculator, cyber, classic, сentre, certificate, cell, call, case, cabinet деп келетін 5 мыңнан аса терминдер мен web, web site, wash, Water Polo, What’s App деген секілді халықаралық терминдерді ұрпағымызға қалай оқытамыз?

Ал, Хerox, xerogram, секілді терминдер мен атауларды ше? «Балам, біздің тіл де, олар да латынша, бірақ біздікі басқаша, олардыкі өзгеше» деп ақталамыз ба? Ал, кейбордтағы бұл 3 әріпті не істейміз? «Баспаймыз!» деп наклейка жапсырып қоямыз ба? Бәрінен бұрын, Mirusқа қиын болды. «Цифровой Казахстан» деп шауып жүргенде, оның негізгі терминдерін таңбалайтын әріптердің жаңа графикада қолданылмауы – нонсенс!

6) Президент тапсырмасының аяқасты болуы. Бұған дейінгі бірнеше сұхбаттарында Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев: «Дүниенің кез келген түкпірінен айналымда бар классикалық 26 әріпті қолданып жаза беретін, ғылыми техникалық прогрестің барлық талаптарына сай келетін, қаржылық-ақпараттық мәселеде ешқандай проблем тудырмайтын, халықаралық терминдерді еш қиындықсыз оқып түсіне алатын графика жасалсын!» деп нақты тапсырма берген болатын.

Нәтижесі қалай болды? Нәтижесі – 30 (!) әріп пен 2 диграфтан тұратын қойыртпақ, шалажансар әліпбиге келіп тірелді. Егер, бүкіл нұсқаларды саралап, бәрін негізге алып, тығырықтан шығар жол таппаған болса, мақұл дейсің ғой! Көрсе де, көпе көрнеу көрмегенсіп, естісе де естімегенсіп тек менікі ғана болсын деген менмендікпен, Президент тапсырмасын аяқасты етіп отыр.

7) «Двойной стандарт». Иә, біз жоғарыда көрсеткен мәселелер осыған алып келеді. Яғни, бізде банк, қаржы, ІТ, терминологияға арналған классикалық 26 әріпке, орыс тілінің транслитерациялық ережесіне негізделген бір әліпби, және жергілікті «абориген» халықты одан әрі сауатсыздандыруға, туған тілінен бездіруге арналған бүгін қабылданған тағы бір әліпби болады. Тек, бұл кімге керек?

Құрметті, субъективті пікірім бойынша, шешім қабылдауға ықпалды, Aida Ғалымқызы, Даурен Әскербекұлы, Куат Қаhарманұлы, Асет Нұрланұлы!

Сіздерді әзірге мұндай шешілмейтін проблемаларға түгелдей батпай тұрғанда, аздаған уақыт бөліп, біздің #Bailatyn тобының осы мәселелерді еш қиындықсыз, шығынсыз, Елбасы тапсырмасына сай шешудің нақты жолдарын ұсынатын презентациялық жобасын өздеріңіз (көмекші немесе қоластыңыздағы өкілдеріңіз емес) тыңдап көрулеріңізді сұраймыз. Өз жобамыз аясында кез-келген сұрақтарыңызға жауап беруге даярмыз!

Рейтинг	Регион	Аким
219022	Алматинская область
146708	Туркестанская область
108999	Восточно-Казахстанская область

Рейтинг	Регион	Аким
339	Алматинская область
195	Туркестанская область
180	Северо-Казахстанская область

« Апрель 2025 »
Пн	Вт	Ср	Чт	Пт	Сб	Вс
	1	2	3	4	5	6
7	8	9	10	11	12	13
14	15	16	17	18	19	20
21	22	23	24	25	26	27
28	29	30

Мы в соц сетях:

30 әріп, 2 диграфтан тұратын қойыртпақ, шалажансар әліпбиге келіп тірелдік пе?

Поделиться материалом

Другие материалы по теме

По читаемости

По материалам