22 ноября 2024 г.

Дежурный по стране

В экономике вообще-то есть только два предложения...
Азамат Джолдасбеков, президент АО «Казахстанская фондовая биржа»

Мы в соц сетях:



ТАЗЫДАЙ ЖҮЙРІК, ТӨБЕТТЕЙ МЫҚТЫ ИТ ЖОҚ

02 октябрь 2017, 17:16
Әр халықтың құрмет тұтып, жырына қосар жануары бар. Ал қазақ жеті қазынаның бірі деп, тазыны құрметтеген. Яғни, құмай тазы мен тарлан төбет қазақпен бірге жұтта ұлып, жауынгерге серік болды. Аңшының ең жақын досы болып, қансонарға бірге шықты. Дауыл мен ақ үрпек боранда ауылды күзетті, шаңдатқан көштің соңында мал қайырысты. Қысқасы, қазаққа еңбегі сіңді.

Әлемде тазыдай жүйрік, төбеттей мықты ит жоқ

ТАЗЫДАЙ ЖҮЙРІК, ТӨБЕТТЕЙ МЫҚТЫ ИТ ЖОҚ


Төбеттің тарихы б.з.д. 1121 жылы басталған деседі. Бұл енді ең көне табылған төбет сүйегімен сәйкес келетін деректерге байланысты айтылған жорамал. Төбет пен тазының тарихы одан да тереңде екені анық, бірақ археология тек фактіге сенетін ғылым болғандықтан, төбеттің тарихын б.з.д. 1121 жылға белгілепті.

Әлемге әйгілі саяхатшы Марко Поло XIII ғасырда алып та дархан қазақ даласына ат басын бұрған екен. Сол сапарында ол қазақ даласында бұғып жатқан талай құпияны өз көзімен көріп, таңдана жазба деректеріне түсірген деседі.

Сол жазбалардың бірінде саяхатшы: «Тайыншадай биік денелі иттер – тағы аңдарды аулауда, күзетте және ауыр жұмыстарда тамаша серік сияқты», - деп жазыпты.

Қазақтар малға шапқан кезінде қорғануға бөрібасар асыраған

ТАЗЫДАЙ ЖҮЙРІК, ТӨБЕТТЕЙ МЫҚТЫ ИТ ЖОҚ


Азулы аңдарды алуға, олардан малға шапқан кезінде қорғануға қазақ төбеті былайша айтқанда бөрібасар асырағаны көпке мәлім. Оның тұқымы ғұндар заманынан бастау алады. Оны америкалық ғалым Джексон Стэнфорд Қытай жылнамаларындағы деректерге сүйене отырып, "шамамен біздің заманымызға дейінгі 126 жылы Орталық Азияға иттің бұл тұқымын ғұндардан батысқа қарай Алтай тауларында орналасқан өздерін өзі "юэчжи" деп атайтын көшпелі тайпа әкелген" деген дерегі қуаттайды.

"Юэчжилер үйір-үйір жылқы бағып, жылқы сүтін сусын ретінде ішкен. Сол көп жылқыны үлкендігі тайдай, қара түсті сабалақ қара иттер күзеткен. Бұл иттің қаһарына қарсы тұрар хайуан жоқ", - деген деректерді алға тартады ғұндардың батысындағы Алтайдағы юэчжилер туралы жазбада қытай жылнамасы.

Сол замандағы Қазақ даласындағы Шағатай ұлысынан қасқыр алатын бұл иттерді саяхатшы хан сарайынан кезіктірген. Оларды өсірумен арнайы айналысатын қызметшілер болған екен. Ит саны 10 мың бас көлемінде болған. Қасқыр алар иттердің хан сарайында осынша мән беріліп, арнайы өсірілуі еріккеннің ермегі емес, жыртқыштармен жағаластырған көшпенді өмір талабынан туындағаны белгілі жайт.

Зобалаң заманда талай ауылды аман сақтап қалған – тазылар

ТАЗЫДАЙ ЖҮЙРІК, ТӨБЕТТЕЙ МЫҚТЫ ИТ ЖОҚ


Тазының тарихы б.з.д. 6000 жылдыққа тиесілі. Осыдан 6000 жыл бұрын белі қусырылған жүйрік тазылардың даламызда мыңдап кезіп жүргеніне сену өте қиын. Өйткені бүгінде олардың 600-і ғана қалған. Қуғанын жібермейтін жүйрігіміздің саны жыл са­йын азайып бара жатыр.

Тазының жеті қазынаның ортасынан ойып орын алып, сал-серінің жанында еріп жүрер серігі бола білген. Ақан серінің Құлагерімен қатар қу бел тазысы да болғандығын жадымыздан шығармауға тиіспіз.

Мұхтар ­Құл-Мұхаммедтің: «Алтын адамның ерткен иті жоқ, егер ерте қалса, оның тазы болатынына менің еш күмәнім жоқ» деген сөздері де тазының кереметтігін көрсетіп тұр емес пе?!

Тазының ең жүйрігі – құмай тазы

ТАЗЫДАЙ ЖҮЙРІК, ТӨБЕТТЕЙ МЫҚТЫ ИТ ЖОҚ


Тазының ең жүйрігін, аң алғыш, ұшқырын құмай, құмай тазы деп атайды. Халқымыз тазының ең күштісіне, жүйрігіне «нағыз құмай екен, қанатты құмай екен» деген секілді мадақ сөздер айтқан, оның ерекше қабілеттеріне сүйсінген. Өз бойына біткен ептілік, жылдамдық, әдісқойлық, түлкі-қоянды құйын­дай соғатын, тіпті арқарға, қасқыр­ға шабатын қасиеттердің бәрі құмайға тән.

Құмай тазы өзінің ізшілдігімен, желмен жарысқан жүйріктігімен, сұлу мүсінімен өз аталастарының ішіндегі сырттаны, төресі деп есептелген. Асылы, құмайдың ерекше белгілері күшік кезінен-ақ байқалса керек.

Дереккөз: baribar.kz
Просмотров материала: 3 946

Поделиться материалом


10:04 230 миллиардов тенге возвращено государству в рамках дел... 123 199 Просмотров

20:03 Обращение жителей с. Маралды к Президенту РК К.-Ж. Токаеву... 0 Просмотров

12:16 Атырауда мыңнан астам асыл тұқымды еділбай қойы тірідей... 0 Просмотров

11:35 Бұдан былай Алматыда электрлі самокат тек 16 жастан бастап... 0 Просмотров

11:30 Қарағанды облысындағы жол апатынан сегіз адам көз жұмды... 0 Просмотров

11:17 Мұхамедиұлының Ұлттық музейдегі ұрлықтың жаңа эпизодына еш... 123 031 Просмотров

11:01 Биіктен құлап бара жатқан баланы қағып алған оқушыға үш... 122 672 Просмотров

10:47 Қарағандыда тұрғын үй ауласынан шала туылған бала табылды... 122 696 Просмотров

10:25 Ұлттық музей басшылығына қатысты қылмыстық істі... 123 004 Просмотров

18:37 Адвокат Бурхан Жансейтов задержан в Алматы... 8 470 Просмотров

17:38 Объемы производства сахара будут увеличены в семь раз —... 7 649 Просмотров

17:13 Тарифы на комуслуги изменятся в Казахстане... 7 716 Просмотров

16:54 Министр Аймағамбетов балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз... 10 903 Просмотров

16:52 «Қолайлы мектеп». Ұлттық жоба арқылы 582 мектеп бой көтереді... 11 050 Просмотров

16:52 «Суперагенты»: серьезный человек Сека уже ждет вас на IVI... 20 429 Просмотров

16:48 Балабақшаларды лицензиялауды күшейтеміз - министр... 8 319 Просмотров

16:43 Смайылов президенттің үкімет жұмысына қатысты сынына пікір... 6 648 Просмотров

16:42 Хищение средств через платформу АrtSport расследует антикор... 6 546 Просмотров

16:39 Еліміздің басым бөлігінде аптап ыстық болады – ауа райы... 5 352 Просмотров

16:37 Про президентскую критику... 7 454 Просмотров

16:29 Министерство не запрещало показ мультфильма «Базз Лайтер» -... 16 652 Просмотров

16:15 Экология министрлігі киіктердің мекендеу ортасын зерттеуге... 5 319 Просмотров

15:48 Денсаулық сақтау министрлігі аборт жасатуға тыйым салу... 6 666 Просмотров

15:45 Елімізде коммуналдық қызмет тарифтері өзгереді... 5 432 Просмотров

15:41 Капремонт всех роддомов пообещала министр здравоохранения... 5 428 Просмотров

15:27 Благотворительный спортивный зал для детей открыли в... 5 268 Просмотров

15:00 Қазақстан шекарасы қандай жағдайда жабылады... 5 112 Просмотров

14:18 104 мың гектарға қант қызылшасы егілсе, ішкі нарықты 80... 5 360 Просмотров

13:41 Қаңтар оқиғасы кезінде қанша қару тәркіленді – ҰҚК есеп... 5 290 Просмотров

13:15 Алагузова - Нуртасу Адамбай: Богу не нужна твоя помощь... 16 822 Просмотров

13:14 Жауынгер бір жыл ішінде әскери техниканы ғана емес, қолына... 7 166 Просмотров

13:04 Тамызда өршиді: Денсаулық сақтау министрлігі коронавирус... 5 147 Просмотров

13:02 В отношении руководства ТОО «Казфосфат» начато досудебное... 5 363 Просмотров

12:59 Суицид в Казахстане: 96% случаев самоубийств совершаются... 5 691 Просмотров

12:51 Усовершенствовать военную организацию Казахстана поручил... 5 116 Просмотров

12:49 Закупать уголь заранее призывают казахстанцев... 5 129 Просмотров

12:45 Павлодарда кран жұмысшыны екінші қабаттан итеріп жіберді... 5 174 Просмотров

12:42 Президенттің сынынан кейін ұзаққа созылған жол жөндеу... 5 097 Просмотров

12:38 МӘМС шенеуніктердің жемсауытына айналған – Арман Бейсембаев... 5 330 Просмотров

12:32 Шоу-бизнес өкілдерінің ЛГБТ-ны насихаттайтын «Базз Лайтер»... 5 482 Просмотров





Опрос


«    Ноябрь 2024    »
ПнВтСрЧтПтСбВс
 123
45678910
11121314151617
18192021222324
252627282930