17 мая 2025 г.

Дежурный по стране

В экономике вообще-то есть только два предложения...
Азамат Джолдасбеков, президент АО «Казахстанская фондовая биржа»

Мы в соц сетях:



Қай сөзіңе сенейін, Қытай көрші!?

Құрметті менің оқырмандарым! Әр ұлттың арманының биік шыңы - өз мемлекетін құру. Жер бетінде 2000- нан аса (кейбір деректерде 3000-ға жуық) ұлттар мен ұлыстар бар екен. Ал мемлекет саны 200-ге жуық қана. Бұл дегеніміз өз мемлекетін құрып, егемен ер болып тұру бақыты Жер бетіндегі ұлтар мен ұлыстардың 10%-іне ғана бұйырған екен. Біз сондай бақыт бұйырған ұлттардың қатарындамыз.

«Үй сатып алма, көрші сатып ал» - деген бар. «Көрші ақысы, тәңір ақысы» деген, сыйластыққа, татулыққа шақырған нақыл сөзді де ұмытпаған жөн. Біз жас мемлекетпіз, сондықтан болашақтан күтер жақсылықтардан үмітіміз зор. Дегенмен, «Өткен шақсыз, келешек болмайтыны (Без прошлого, нет будущего)» да естен шығармаған абзал.

Біздің маңдайымызға екі алып елмен көрші болу жазылыпты. Ресейдің сыры бізге мәлім, бірнеше ғасыр бодан болдық. Ресей отарлауының ең басты зардабы - қазақылығымызды, тілімізді, ділімізді өз тұғырына қондыра алмай келеміз.

Ал енді Қытай туралы не білеміз? Шындап келгенде, ештеңе де білмейміз-ау деп ойлаймын. Қытай туралы біздің бүгінгі білгеніміз эйфорияға толы. Ол эйфорияның орындысы бар, орынсызы бар - оның байыбына барып жатқанымыз да шамалы.

Ал енді өткенге көз жүгіртсек, осы екі көршіміз Ұлы Тұранды (Үлкен Түркістанды) екіге бөліп, Қазақтың біртұтастығын бұзғанын білуіміз қажет. 1864 жылы 7 қазанда Шәуешек қаласында Ресей мен Қытай «Қытай-Ресей солтүстік-батыс шекараны белгілеу келісіміне» қол қояды. Екі жақтық келісім бойынша Ертіс өзенінен көлденеңдеп, Памирге дейін тартылған бұл шекара сызығы қазақ жерін де, елін де екіге бөлді.

Шәуешек декларациясында Ресей мен Қытай қазақдеген атау пайдаланбайды: «Осыдан кейін екі мемлекет осы белгіленген шекара маңындағы өңірлерде отырған малшыларға таласпау үшін осы келісім құжаттар бір-біріне тапсырған (күшіне енген) күннен бастап, олар бұрыннан бері қай жерде мал бағып отырған болса,сол жерде малдарын бағып отыра берулері керек. Олар сол ежелгі қоныстарда орнығып отырып, шаруашылықтарымен шұғылдана берулері үшін, жер қай мемлекетке бөлінсе, онда отырған адамдар жерімен қоса, сол мемлекеттің басқаруында болады» (ҚЭ, Т.—478б).

Осыдан 160 жыл бұрын бұл маңды ҚАЗАҚТАР мекендеген. Бірақ декларацияда ҚАЗАҚ деген сөзді малшылар деген ұғыммен қасақана алмастырған боп тұр.

Қытай көршіміздің бізге деген көзқарасы осы Шәуешек декларациясынан бері көп өзгере қоймаған сияқты. Қазақстан жеріне келген Қытай компанияларының кейбір өрескел қылықтары, біздің заңдарымызды аяқ асты етуі осының көрінісі болса керек.

Қытаймен «достық» біздің еліміздегі сыбайлас-жемқорлықтың кең етек алуына да тікелей әсер етіп отырған сияқты. Біздің елдегі әлі «буыны қата қоймаған» шенеуніктер қытайлықтардың «ыстық ықыластары» мен «шексіз жомарттығына, мейірбандықтарына» төтеп бере алмауда десем, қателеспейтін сияқтымын.

Менің ақын ағам қауіп қылғандай:
«Жемқорлар өзіміздің адамдар ғой,
Қытай келіп қалмасын басып елді» (Әбдібек Аралбайұлы 2019ж)

Ал енді, бүгінгі Қытайдың өзіндегі қазақтар мен басқа да мұсылман бауырларымызды тәрбиелеу лагерьлері деп аталатын түрмеге қамап, зорлықпен қытайландыру жұмыстары, тілінен, ділінен, дінінен күштеп ажырату саясатының негізіде сол Шәуешек декларациясы екені анық.

Біздің егемендік алып, терезесі тең көрші болғанымызға 30 жылдай уақыт болса да, шығыстағы көршіміздің бізге деген көзқарасы әлі сол қалпында, өзгермеген сияқты. Әйтпесе қытайдың зиялылары мен басшылары қазақтың біртұтас екенін, «тоғайдағы еліктің тұяғы қақсаса, қырдағы арқардың мүйізі сырқырайтынын» білмей отыр дейсіз бе? Ал мемлекетаралық келісім-шарттарда Қытай көршіміз стратегиялық әріптесіміз, досымыз.

Ресми құжаттарда әріптес, дос дегеніміз болмаса, осы көрші тарапынан шынайы дос көңілі көрінбейді. Құдайы көршіміз еді, болашаққа тату-тәтті, сыйластықпен барайық деген пиғыл жоқ бұл Қытайыңызда. Мектептегі оқулықтарында Қазақстан жерінің жартысына жуығы қытайдікі деп балаларын оқытып жатыр.

Біздің жерімізге көзін алартып, сол алакөз пиғылын өзінің жас ұрпағына сіңіріп, ресми құжаттарда бекітілген әріптестік және достық идеясына қарсы, қарама-қайшы тірлік жасауда. Сонымен, бұл көршіміздің бізге қатысты сөзі бір жақта, ісі бір жақта болып тұр. Сөзі мен ісі қабыспай тұрған көршімен риясыз дос болуға ешкімнің де құлқы бола қоймас.

Өзбек ағайындармен жақын тұратын оңтүстіктің қазақтарында – «Өзіңе өзің берік бол, қоңсыңды (көршіңді) ұры тұтпа», - деген нақыл сөз бар. Сөз басында айтып кеткен Қытай туралы біздің білетініміздегі эйфорияның бір көрінісі көршіміздің «ұлылығын» мойындап, төменшіктейтініміз.

«Ұлық болсаң, кішік бол», -дейді атам Қазақ. Өзін социалистік елміз деп жариялап, коммунистік идеологияны ту ғып ұстанса да, Қытайда шынайы тең құқықтық интернациолизм жоқ болып тұр. Аз халықтар, ұлттар мен ұлыстарға қамқорлықтан гөрі, көрсетіп жатқан қысым көп. Сондықтан бұл көршіміздің «ұлылығын» сонша ұлықтауға негіз бар ма екен? Бұл «ұлылықтың» гуманитарлық-адамилық жағы ақсап тұрғаны көзге ұрып тұрған ақиқат.

Көршіміз «ұлы» екен деп, қазақтың біртұтастық идеясы мен жалпы қазақтың мүддесін тарихтың күресініне ысыра саламыз ба сонда? Дана бабаларымыздың қалдырған өсиетіне арқа сүйеуіміз керек-ау. Ол өсиет бойынша «Білекті бірді жығады, білімді мыңды жығады».

Бізді алып көршілермен теңестіретін тек қана адамилық капитал мен білім ғана. Жарықтық Ғабең (Ғабит Мүсірепов) туралы мынадай бір әңгіме есіме түсіп отыр. Бірде Ғабең жас әріптестерімен әңгімелесіп отырып былай депті:

«Осы біз арғы бабамыз батыр болған, бергі бабамыз би болған, бәрі мықтылар болған деп мақтанғанда алдымызға жан салмаймыз. Егер біздің арғы-бергі бабаларымыз соншалықты мықты болса, неге Ресейге, Қытайға, тіпті өз ағайындарымыз Өзбекке жер беріп қойдық?»

Ғабеңнің бұл сұрағына жауап ретінде әріптестері:

«Біздің бабаларымыз шынында да мықты болған, ақ найзаның ұшымен, ақ білектің күшімен осыншама жерді алып қалған», – деп жалтары жауап беріпті.

Жауапқа көңілі толмаған Ғабең сонда «Себебі біз олардың мәдениетіне өз мәдениетімізді қарсы қоя алмадық» деген екен.

Осыған шамалас ойды Шер-ағаң (Шерхан Мұртаза) да айтып кеткен: «Ашынған қарның тойынар, жыртылған киімің бүтінделер, одан кейін не істейсің?»- деп.

Қытай көршіміздің қай сөзіне сенеміз? Сондықтан ата-бабаларымыздың өсиетіне арқа сүйейік. Ал шығыстағы көршімен қарым-қатынасты «жеті өлшеп, бір кес» деген қағидамен жүргізген абзал шығар.


Нұғман Аралбай, биология ғылымдарының докторы, профессор




Просмотров материала: 13 463

Поделиться материалом


10:04 230 миллиардов тенге возвращено государству в рамках дел... 148 484 Просмотров

20:03 Обращение жителей с. Маралды к Президенту РК К.-Ж. Токаеву... 0 Просмотров

12:16 Атырауда мыңнан астам асыл тұқымды еділбай қойы тірідей... 0 Просмотров

11:35 Бұдан былай Алматыда электрлі самокат тек 16 жастан бастап... 0 Просмотров

11:30 Қарағанды облысындағы жол апатынан сегіз адам көз жұмды... 0 Просмотров

11:17 Мұхамедиұлының Ұлттық музейдегі ұрлықтың жаңа эпизодына еш... 148 293 Просмотров

11:01 Биіктен құлап бара жатқан баланы қағып алған оқушыға үш... 147 949 Просмотров

10:47 Қарағандыда тұрғын үй ауласынан шала туылған бала табылды... 147 973 Просмотров

10:25 Ұлттық музей басшылығына қатысты қылмыстық істі... 148 277 Просмотров

18:37 Адвокат Бурхан Жансейтов задержан в Алматы... 9 762 Просмотров

17:38 Объемы производства сахара будут увеличены в семь раз —... 8 914 Просмотров

17:13 Тарифы на комуслуги изменятся в Казахстане... 9 066 Просмотров

16:54 Министр Аймағамбетов балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз... 12 656 Просмотров

16:52 «Қолайлы мектеп». Ұлттық жоба арқылы 582 мектеп бой көтереді... 12 860 Просмотров

16:52 «Суперагенты»: серьезный человек Сека уже ждет вас на IVI... 21 847 Просмотров

16:48 Балабақшаларды лицензиялауды күшейтеміз - министр... 9 019 Просмотров

16:43 Смайылов президенттің үкімет жұмысына қатысты сынына пікір... 6 904 Просмотров

16:42 Хищение средств через платформу АrtSport расследует антикор... 6 784 Просмотров

16:39 Еліміздің басым бөлігінде аптап ыстық болады – ауа райы... 5 607 Просмотров

16:37 Про президентскую критику... 7 746 Просмотров

16:29 Министерство не запрещало показ мультфильма «Базз Лайтер» -... 16 896 Просмотров

16:15 Экология министрлігі киіктердің мекендеу ортасын зерттеуге... 5 562 Просмотров

15:48 Денсаулық сақтау министрлігі аборт жасатуға тыйым салу... 6 929 Просмотров

15:45 Елімізде коммуналдық қызмет тарифтері өзгереді... 5 661 Просмотров

15:41 Капремонт всех роддомов пообещала министр здравоохранения... 5 665 Просмотров

15:27 Благотворительный спортивный зал для детей открыли в... 5 508 Просмотров

15:00 Қазақстан шекарасы қандай жағдайда жабылады... 5 351 Просмотров

14:18 104 мың гектарға қант қызылшасы егілсе, ішкі нарықты 80... 5 605 Просмотров

13:41 Қаңтар оқиғасы кезінде қанша қару тәркіленді – ҰҚК есеп... 5 546 Просмотров

13:15 Алагузова - Нуртасу Адамбай: Богу не нужна твоя помощь... 17 057 Просмотров

13:14 Жауынгер бір жыл ішінде әскери техниканы ғана емес, қолына... 7 478 Просмотров

13:04 Тамызда өршиді: Денсаулық сақтау министрлігі коронавирус... 5 388 Просмотров

13:02 В отношении руководства ТОО «Казфосфат» начато досудебное... 5 626 Просмотров

12:59 Суицид в Казахстане: 96% случаев самоубийств совершаются... 5 978 Просмотров

12:51 Усовершенствовать военную организацию Казахстана поручил... 5 385 Просмотров

12:49 Закупать уголь заранее призывают казахстанцев... 5 368 Просмотров

12:45 Павлодарда кран жұмысшыны екінші қабаттан итеріп жіберді... 5 412 Просмотров

12:42 Президенттің сынынан кейін ұзаққа созылған жол жөндеу... 5 353 Просмотров

12:38 МӘМС шенеуніктердің жемсауытына айналған – Арман Бейсембаев... 5 581 Просмотров

12:32 Шоу-бизнес өкілдерінің ЛГБТ-ны насихаттайтын «Базз Лайтер»... 5 729 Просмотров





Опрос


«    Май 2025    »
ПнВтСрЧтПтСбВс
 1234
567891011
12131415161718
19202122232425
262728293031