Өсімдіктер дүниесінің ғылыми және дүниетанымдық, гуманитарлық және материалдық маңызы - баға жетпес қымбат, асқақ биік. Себебі өсімдік әлемі жер бетіндегі барлық тіршілік иелерінің өмір сүру ортасы, бүкіл тіршілігінің тірегі. Жер шарындағы өсімдік әлеміне ғана тән фотосинтез үрдісінің нәтижесінде жыл сайын 465 миллиард тонна органикалық зат түзіледі, атмосферадағы 21% оттегінің (О2) құрамы тұрақты сақталынып тұрады. Ерекше атап өтетін жайт – өсімдік атмосферадағы оттегінің (О2) 99,99 % - ын береді. Сарапшылардың анықтамасы бойынша Қазақстанның өсімдік әлемі атмосфераға жыл сайын 22 млн тоннадай О2 өндіреді. Сондықтан, XVI және XVII Дүниежүзілік ботаникалық конгресс делегаттары Жер Шарындағы мемлекет басшыларына арнап Үндеу жолдады.
Қазақстан Республикасының
Президенті Қ.К.Тоқаевқа
Биік мәртебелі Президент мырза!
Ардақты Қасым-Жомарт Кемелұлы!
Өсімдіктер дүниесінің ғылыми және дүниетанымдық, гуманитарлық және материалдық маңызы - баға жетпес қымбат, асқақ биік. Себебі өсімдік әлемі жер бетіндегі барлық тіршілік иелерінің өмір сүру ортасы, бүкіл тіршілігінің тірегі. Жер шарындағы өсімдік әлеміне ғана тән фотосинтез үрдісінің нәтижесінде жыл сайын 465 миллиард тонна органикалық зат түзіледі, атмосферадағы 21% оттегінің (О2) құрамы тұрақты сақталынып тұрады. Ерекше атап өтетін жайт – өсімдік атмосферадағы оттегінің (О2) 99,99 % - ын береді.
Сарапшылардың анықтамасы бойынша Қазақстанның өсімдік әлемі атмосфераға жыл сайын 22 млн тоннадай О2 өндіреді. Сондықтан, XVI және XVII Дүниежүзілік ботаникалық конгресс делегаттары Жер Шарындағы мемлекет басшыларына арнап Үндеу жолдады.
Бұл халықаралық құжатта Конгресс делегаттары Жер бетіндегі өсімдік жамылғысының мүшкіл халіне, ботаникалық зерттеулерге, ботаника ғылымына деген сұраныстың кеміп бара жатқанына аландаушылық білдіріп, ботаника ғылымына баса назар аударуды сұраған болатын.
XVI дүниежүзілік конгресте Қазақстандық делегацияға ерекше құрмет көрсетілді. 150 елдің ішінен Конгресстің 5 құрметті вице–президентінің қатарына Қазақстандық делегацияның жетекшісі академик И.О.Байтулин сайланды, яғни Қазақстан ботаникаға ерекше мән беретін мемлекет болып танылды.
Құрметті Қасым-Жомарт Кемелұлы!
Өзіңіздің инаугурациялық сөзіңізде еліміздің экологиялық жайын «тағдыры күрделі» - деп бағалағаныңыз белгілі. Осы жанашырлық сөзіңізді БҰҰ – да да қайталап, Париж конференциясының шешімдерін орындаудың маңыздылығын негіздедіңіз, біздің еліміздің ерекше рөлін әлемге паш еттіңіз.
Қазақстан Республикасы экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің құрылуы күрмеуі шешілмей келе жатқан экологиялық мәселелердің шешілуіне жол ашып, үміт сыйлады десем артық емес.
Ғылыми-функционалдық және философиялық - әдіснамалық тұрғыдан қарастырғанда – ең қарапайым экожүйеден бастап жалпы Биосфераға дейінгі барлық құрылымдық жүйелерде өсімдік бүкіл тіршілік иелері үшін орта түзуші болып табылады. Ал биосфераның өзі атмосфера (ауа), гидросфера (су), геосфера (жер) деп аталатын құрамдас бөлімдерден тұрады.
2016 жылы Шымкент қаласында өткен ғылыми-семинарда Қазақстан ғалымдары «Өсімдік – су», «Өсімдік – жер», «Өсімдік – ауа», «Өсімдік - биологиялық қауіпсіздік» ғылыми – әдіснамалық константалық тандем концепциясын тұжырымдады.
Бүгінгі күні атмосфераның да, гидросфераның да, геосфераның да түйдектелген мәселелері аз емес. Аталған константалық тандем концепциясы бойынша атмосферадағы, гидросферадағы, геосферадағы түйдектелген мәселелерді және онымен байланысты биологиялық қауіпсіздік мәселесін де өсімдіксіз шешу мүмкін емес.
Қазақстан өсімдіктер дүниесі 14,5 мыңдай биологиялық түрден тұрады. Оның ішінде жоғары сатыдағы түтікті өсімдіктер 6400 – дей түр, саңырауқұлақтар – 5000 – дай түр, қалғаны мүктер, қыналар және балдырлар. Жоғары сатыдағы түтікті өсімдіктердің 1000 дай түрі дәрілік өсімдіктер, 700 – мал азықтық, жем – шөптік; 350-400 – азық – түліктік, 700 – 800 –әсемдік, сәндік – декоративтік; 200 – ден астамы – эфирмайлық, 40 – 50 – майлық, 250 – ден астамы –улы, 300 – ден астамы – омарталық, балдық қасиеті бар маңызды генетикалық ресурс болып табылады.
Жалпы алғанда Қазақстанның флорасындағы әрбір 8-түр Жер бетінде басқа жерде кездеспейтін эндемик, Қазақтың эндемигі. Түр құрамының 12% -ы болатын осы эндемиктер алма мен қызғалдақ сияқты біздің ұлттық кодымыздың ботаникалық төлқұжаты деуге толық негіз бар.
Өкінішке орай, осындай нәсілдік қор - генетикалық ресурс туралы,Ұлттық кодымыздың ботаникалық келбетін айқындайтын эндемиктеріміз бен реликттер туралы ғылыми ақпарат ҚАЗАҚ үшін қол жетімсіз болып қалып отыр. Себебі, қазақ тілінде жарық көрген энциклопедиялар, салалық анықтамалықтар мен каталогтар жоқтың қасында, жеткіліксіз.
Ал қазіргі білім алушылардың – студенттердің, магистранттардың және PhD – докторанттардың 90-95 % мемлекеттік ҚАЗАҚ тілінде оқиды. Бүгінгі білім алушылардың университет бітірген соң маман ретінде жұмысқа араласқан кезде де мемлекеттік ҚАЗАҚ тіліндегі ақпарат пен ғылыми – технологиялық тұжырымдарға арқа сүйейтіні белгілі.
Бұл тұрғыдан алғанда ботаника саласында ҚАЗАҚ тіліндегі энциклопедиялық – анықтамалықтар дайындау және жеткілікті таралыммен шығарылып, цифрлануы да өте өзекті, әрі оның ғылыми – әлеуметтік маңызы да өте жоғары екені сөзсіз.
Ең бастысы – бүгін дайындалып, жарық көрген қазақ тіліндегі салалық энциклопедиялық – анықтамалықтар елімізде дайындалып жатқан мамандардың сапасын арттырып, жарқын болашағының кепілі болар еді. Ботаника саласындағы осындай энциклопедиялық құралдың бірі, әрі бірегейі – «Қазақстан флорасы» көптомдығы болмақ.
Еліміздің бір топ ғалым-ботаниктері 1996 жылдан бері «Қазақстан флорасы» көп томдық энциклопедиялық анықтамалығын дайындау туралы бастама көтеріп, осы бағытта ғылыми-әдістемелік жұмыстар мен ізденістер жүргізіп келеді.
Бүгінгі күні осы мәселе төңірегінде:
- ғылым докторлары, ғылым кандидаттары, РһD докторлары мен магистрлерден тұратын 25-30 кісілік ғылыми-творчестволық ұжым қалыптасты;
- «Қазақстан флорасы» энциклопедиялық анықтамалығының концепциясы жасалынды;
- Қазақстанның жаңа флористикалық аудандау жобасы дайындалды;
- Қазақстан өсімдіктерінің заманауи номенклатурасы жасалынып, жарық көрді.
Осы уақыт ішінде бұл проблема бірнеше рет мақсатты ғылыми-техникалық бағдарлама ретінде ҚР БҒМ конкурстарына да қатысты. Өкінішке орай қолдау таппады. Сол себепті жоғары атап өткен ғылыми-творчестволық ұжымның бір жерде шоғырлануы мүмкін болмай тұр.
«Қазақстан флорасы» энциклопедиялық анықтамалығын дайындайтын 25-30 маманның бір ғылыми-зерттеу орталығына шоғырлануы бұл істің жемісті болуының кепілі және маңызды алғышарты екені анық. Осындай жағдайда бұл творчестволық ұжымның жыл сайын 1-2 кітап дайындап шыгаруға жететін потенциалы бар деп айта аламын.
Биологиялық алуантүрлілік жөніндегі халықаралық конвенцияның 4 алғышартында мемлекеттердің өз биологиялық ресурстарына егемендік құқықтары бар екені толық мойындалған. Бұл ретте «Қазақстан флорасы» энциклопедиялық анықтамалығы «Қазақстан» ұлттық энциклопедиясы, «Қазақстанның географиялық атласы» сияқты біздің мемлекеттігіміздің символы болатынына сенімдімін.
Аса құрметті Қасым-Жомарт Кемелұлы!
Осы айтылғандардың негізінде «Қазақстан флорасы» энциклопедиялық анықтамалығын дайындау идеясын өз қамқорлығыңызға алып, қолдау білдіруіңізді ғылыми-творчестволық ұжымның атынан өтініп сұраймын.
Құрметпен, Нұғман Аралбай,
ҚР биоалуантүрлілікті сақтау және парықты пайдалану және ҚР шөлденуге қарсы күрес ұлттық стратегияларын дайындаған авторлар ұжымының мүшесі, биология ғылымдарының докторы, профессор
Просмотров материала: 4 363
