4 мая 2024 г.

Дежурный по стране

В экономике вообще-то есть только два предложения...
Азамат Джолдасбеков, президент АО «Казахстанская фондовая биржа»

Мы в соц сетях:



Қазақ неге әкесі тірі адамға бас мүжітуден қорыққан?

13 август 2019, 19:15
Қазақ неге әкесі тірі адамға бас мүжітуден қорыққан?


Қазақ қой сойып, қонақтарға ет асқанда малдың мүшесін әр адамға бөліп берген. Оның өз ырымдары да болған екен. Этнограф Болат Бопайұлы Тengrinews.kz тілшісіне ет асқанда қой мүшелерін кімге және не үшін бергенін айтып берді.

Кәрі жілікті кімдерге береді?

Маманның сөзінше, қазақ ет асар кезде малдың ұсақ және ірі екеніне назар аударған.

"Қазақтың ең сыйлы асы - ет. Қазақ ұсақ малдың етін асқанда оған бас, жанбас, ортан жілік, кәрі жілік, арқа, белдеме, сүбе қабырға, жауырын, қарын, тоқішек, жалбыршақ, жұмыр сияқты кәделілерінің бәрін салады. Ал ірі қара асқанда қазы-қарта, жая, жал, қабырға салып, толық табақ етін басады. Қазақ бұларды бір асым ет деп атайды", - дейді ол.

Болат Бопайұлы қазақтың кейде ырымдап қос кәрі жілікті де асатынын айтады. Оны табаққа қостап салады екен.

"Ортан жілік, асық жілік, жауырындарды қос-қостан аспайды. Кәрі жілікті көне көз қарияларға сыйлап береді. Кәрі жілікті бастың жолдасы деп санайды. Бірақ қазақ тоқпан жілікті тартпайды. Оны бұрын байлар табаққа салып, итіне беретін немесе құлына ұсынатын болған. Сондықтан, қазақта тоқпан жілікті тарту салты болмаған", - дейді маман.

Басты кесу тәртібі бар

Этнографтың айтуынша, дастарханда бас кесудің өз тәртібі бар. Басты ұсынғаннан кейін бірінші бата оқылады екен.

"Бастың тұмсығын өз жағына қаратып, оң жақ езуінен кесіп, оны табаққа салады. Бұл үйдің құты басқа жаққа кетпесін деген ырым. Ал екінші езуін басты кесіп отырған адамның өзі жейді. Кейін құлақты кесіп, оны үйдегі кішкентай балаға ұсынады. Мұндағы ырым - құйма құлақ ұғымтал болсын, сөз ұғатын болсын дегені", - дейді Болат Бопайұлы.

Бірақ қос құлақты бірден ұсынбайды екен, себебі ол кезде бала айтылған сөз бір құлақтан кіріп, екіншісінен шығып кететін ақпа құлақ болып өседі деген.

"Содан кейін басты түгел кесіп, үйдегі адамдардың бәріне ауыз тигіздіреді. Осы арқылы басымыз қосылып жүрсін, берекеміз бұзылмасын деп ырымдаған. Басты жеке-жеке жемейді. Себебі басымыз жеке қалады деп қорқады", - дейді ол. Айтуынша, басты түгел кесіп тастамай, оның қалғанын үйдің иесіне ұсынады. Басты әкесі тірі адам мүжімейді екен.

"Әйтпесе, әкесі өледі деп ырым еткен. Оның үстіне, бұл әкенің орнына, жолына таласқандық болып саналады. Сондықтан, басты кесіп отырған қариялар "Осы отау иесінің әкесі тірі ме?" деп алдын ала сұрап алады", - дейді Болат Бопайұлы.

Көздерді неге бір адам жеуі керек?

Этнографтың сөзінше, бастың төбесінен кесіп, дастархандағы ең беделді адамға ұсынады, бұл елге тіреу болып жүр дегені.

"Езуі мен тілін кесіп алып, шешен адамға ұсынады, бұл езуінен енші беріп жүрсін, елдің қамын, халықтың тағдырын айтсын деген ырым. Ал бастың таңдайын "әнші бол, таңдайы тақылдаған шешен бол" деп көп жағдайда қыз балаларға ұсынады", - дейді маман.

Айтуынша, бастың көзін берудің де өзіндік жолы бар. Екі көзді бір адамға ұсыну керек екен. Себебі оны екі адамда бөліп берсе, олар алакөз болып, жауласып кетеді деп санаған. Төс - күйеу балаларға, қабырға - қыз-келіншектерге Болат Бопайды төстің күйеубалаға берілетінін айтады. Мұндағы себеп - күйеу ұрпақты болсын, ел алдында кеудесін керіп жүрсін дегені.

"Асық жілікті балаларға береді. Бұрынғы заманда асық жілікті мүжіп болғаннан кейін, оны бесік құданың басына байлап қойған. Асық жілікті көрген адамдар "Е-е, бұл бесік құда екен ғой" деп таныған. Сондықтан, төс пен асық жілікті үлкендердің емес, күйеу бала мен келіннің асы деп санаған", - дейді этнограф.

Оның сөзінше, ортан жіліктің еті мол, сондықтан оны атпал азаматтарға, балуандар мен батырларға ұсынған екен. Бұл - олардың сыбағасы. Жауырын да солардың еншісінде. Ал әйелдер мен қыз-келіншектерге қойдың қабырғалары беріледі екен.

"Қойдың сүбе қабырғасы, қыра қабырғаларының еті тәтті әрі жұмсақ болады. Сондықтан қабырғаларды әйелдер мен бойжеткендерге береді. Қабырғадай майысып тұрсын, ибалы болсын деп ырымдаған", - дейді Болат Бопайұлы.
Просмотров материала: 2 335

Поделиться материалом


10:04 230 миллиардов тенге возвращено государству в рамках дел... 93 544 Просмотров

20:03 Обращение жителей с. Маралды к Президенту РК К.-Ж. Токаеву... 0 Просмотров

12:16 Атырауда мыңнан астам асыл тұқымды еділбай қойы тірідей... 0 Просмотров

11:35 Бұдан былай Алматыда электрлі самокат тек 16 жастан бастап... 0 Просмотров

11:30 Қарағанды облысындағы жол апатынан сегіз адам көз жұмды... 0 Просмотров

11:17 Мұхамедиұлының Ұлттық музейдегі ұрлықтың жаңа эпизодына еш... 93 354 Просмотров

11:01 Биіктен құлап бара жатқан баланы қағып алған оқушыға үш... 93 322 Просмотров

10:47 Қарағандыда тұрғын үй ауласынан шала туылған бала табылды... 93 265 Просмотров

10:25 Ұлттық музей басшылығына қатысты қылмыстық істі... 93 256 Просмотров

18:37 Адвокат Бурхан Жансейтов задержан в Алматы... 6 556 Просмотров

17:38 Объемы производства сахара будут увеличены в семь раз —... 6 306 Просмотров

17:13 Тарифы на комуслуги изменятся в Казахстане... 6 335 Просмотров

16:54 Министр Аймағамбетов балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз... 8 820 Просмотров

16:52 «Қолайлы мектеп». Ұлттық жоба арқылы 582 мектеп бой көтереді... 8 970 Просмотров

16:52 «Суперагенты»: серьезный человек Сека уже ждет вас на IVI... 12 540 Просмотров

16:48 Балабақшаларды лицензиялауды күшейтеміз - министр... 7 348 Просмотров

16:43 Смайылов президенттің үкімет жұмысына қатысты сынына пікір... 5 509 Просмотров

16:42 Хищение средств через платформу АrtSport расследует антикор... 5 417 Просмотров

16:39 Еліміздің басым бөлігінде аптап ыстық болады – ауа райы... 5 168 Просмотров

16:37 Про президентскую критику... 6 337 Просмотров

16:29 Министерство не запрещало показ мультфильма «Базз Лайтер» -... 10 008 Просмотров

16:15 Экология министрлігі киіктердің мекендеу ортасын зерттеуге... 5 145 Просмотров

15:48 Денсаулық сақтау министрлігі аборт жасатуға тыйым салу... 5 486 Просмотров

15:45 Елімізде коммуналдық қызмет тарифтері өзгереді... 5 179 Просмотров

15:41 Капремонт всех роддомов пообещала министр здравоохранения... 5 155 Просмотров

15:27 Благотворительный спортивный зал для детей открыли в... 5 093 Просмотров

15:00 Қазақстан шекарасы қандай жағдайда жабылады... 4 945 Просмотров

14:18 104 мың гектарға қант қызылшасы егілсе, ішкі нарықты 80... 5 156 Просмотров

13:41 Қаңтар оқиғасы кезінде қанша қару тәркіленді – ҰҚК есеп... 5 120 Просмотров

13:15 Алагузова - Нуртасу Адамбай: Богу не нужна твоя помощь... 10 157 Просмотров

13:14 Жауынгер бір жыл ішінде әскери техниканы ғана емес, қолына... 6 846 Просмотров

13:04 Тамызда өршиді: Денсаулық сақтау министрлігі коронавирус... 4 987 Просмотров

13:02 В отношении руководства ТОО «Казфосфат» начато досудебное... 5 198 Просмотров

12:59 Суицид в Казахстане: 96% случаев самоубийств совершаются... 5 436 Просмотров

12:51 Усовершенствовать военную организацию Казахстана поручил... 4 927 Просмотров

12:49 Закупать уголь заранее призывают казахстанцев... 4 966 Просмотров

12:45 Павлодарда кран жұмысшыны екінші қабаттан итеріп жіберді... 5 016 Просмотров

12:42 Президенттің сынынан кейін ұзаққа созылған жол жөндеу... 4 918 Просмотров

12:38 МӘМС шенеуніктердің жемсауытына айналған – Арман Бейсембаев... 5 154 Просмотров

12:32 Шоу-бизнес өкілдерінің ЛГБТ-ны насихаттайтын «Базз Лайтер»... 5 285 Просмотров





Опрос


«    Май 2024    »
ПнВтСрЧтПтСбВс
 12345
6789101112
13141516171819
20212223242526
2728293031