Құспанова Роза қобызшы, еңбек ардагері, ҚР халық ағарту ісінің озық қызметкері, сазгер. Алматыда С.Прокофьев атындағы 3-музыка мектебінде алғаш қобыз класын ашқан Құспанова сонымен қатар «Ықыластың қобызы», «қобызға арналған хрестоматия», «Сағыныш» (жеке дауысқа арналған әндер) атты кітаптардың авторы.
Екінші дүниежүзілік соғыс қарсаңында дүние есігін ашып, сұрапыл жылдардың ауыртпалығын басқалармен бірдей көрген 83 жастағы Роза Құспанова өткен күн естеліктері мен қазіргі жағдайы туралы бізге берген сұхбатында бөлісті.
- Роза апа, былайғы жұрт сіздің қобыз сыныбында дәріс беріп, талай қобызшы ұл қыздарды оқытып, тәрбиелегеніңізден хабардар. Алайда қазақтың киелі аспаптарының бірі саналатын қобыздың қыр сырын оқытып, үйретуші мамандығына қалай келгеніңізді көп адам біле бермес. Сол туралы айтып берсеңіз.
- Мектеп бітірген соң, қатарластарым секілді мен де арманымның жетегіне еріп, Алматыға келдім. Бала күнімде Роза Бағланова секілді әнші боламын деп армандайтынмын. Міне, сол арманымды жүзеге асырам деп, Оралдан Алматыға жол тарттым.
Балалығымыз ғой, сынақ болардан бір күн бұрын әсем қала Алматыны аралап, қасымдағы қыздармен балмұздақ жедім. Ал ертеңіне емтихан. Содан таңертең емтиханға барғанымда, даусым шықпай, қиналдым.
Сынақтан сүрінетінімді ойлап, әрі оқуға түспей, үйге қайтатынымды ойлап, жыларман халге түстім. Әйтсе де, менің әншілік қабілетімді байқаған, қазақтың ұлттық аспаптық өнерінің іргетасын қалаушы Ахмет Жұбанов «Әнші болу оңай шаруа емес.
Әр уақытта бәйгеге қосатын аттай өз өзіңді мәпелеп, тамағыңа суық тигізбеуің керек. Ал ата бабамыздан мирас болған қобыз аспабы саған өмірлік азық болуы мүмкін» деп, ұлт аспаптар бөлімінің қобыз класына қабылдады.
Міне, осылайша Алматыға әнші болам деп келіп, 1954 жылы консерваторияның қобыз класынан бір ақ шықтым. 1960 жылы қобыз аспабының мамандығы бойынша бітірдім.
- Оқуды бітірген соң, Құрманғазы атындағы консерваторияның жанынан ашылған ұлт аспаптары класында жаңа өміріңіз басталды. Қазақтың басқа ұлттық аспабынан гөрі, қобыз аспабын тарту қиын екені даусыз. Қобыз класына бала жинау, жалпы, қобыз класын ашу жұмыстары қиындық тудырмады ма?
-1957 жылы академик, профессор Ахмет Жұбановтың қолдауымен қазақтың Құрманғазы атындағы консерваториясының жанынан халық қазынасы, ән күй мұрасын жинақтау кабинеті ашылды.
Міне, осы кабинетте мен де 1965-1985 жылдар аралығында саналы да, мәнді, жемісті еңбек еттім. Қобыз класына оқушы жинау, әрине оңай болмады. Алайда, сол тұста №12 мектептің директоры Рафика Нұртазинаның қолдауымен осы мектептің бір сыныбының оқушылары біздің қобыз класында дәріс алатын болды.
Уақыт өте келе қобыз класына қызығушылық танытып, білім алғысы келетін балалар көбейді. Ұстаздық еткен қырық жылдан астам уақытта 47 қобызшыны жарыққа шығарыппын. Олардың бәрі түрлі байқаулардың жүлделі орындарына ие болып, талайы лауреат атанды.
Оқушыларыммен Прагаға дейін барған кезіміз болды. Ұстаздық еткен жылдарымда қобыз тартуды үйрететін «Қобызға арналған хрестоматия» сынды әдістемелік оқулықты жарыққа шығардым. Расын айтқанда, ешкімнің қолдауынсыз, көмегінсіз осы күнге жеттім.
Көкесінің арқасында жұлдыз атанып жүргендер қаншама. Алайда, өмірімді бір құлап, бір тұрып жүріп барлығына өз еңбегіммен жеттім дей аламын.
- Қазіргі кезде қобызға арналған әуендер жазылады ма?
- Өкінішке қарай,бұрынғыдай қазір қобызға арналған әуендер жазыла бермейді. Ал перефериядағы қобызшылар сондай әуендерге өте мұқтаж. Соны ойлап, осыған дейінгі өзім жинақтаған оқушыларымның шығармаларынан мектеп, колледж оқушыларына арналған әдістемелік оқулық жазып шықтым.
Барлығы 85 әннің нотасынан тұратын жинақ болды. Алайда осыларды жарыққа шығаруға мүмкіндігім болмады. Тіпті, осы дүниелерімді қазіргі кезеңге лайықтап, компьютерде теріп, реттеудің машақаты да оңай болмады.
Ноталарды компьютерге түсіріп, дайындап беруді сұрап консерваторияға да бардым. «Өзіміздің шығармаларды ғана жазамыз» деді ондағылар. Әкімдікке қарасты мәдениет бөліміне бардым.
Ондағылар «арнайы бағдарлама болмаса, қабылдай алмаймыз» деп шығарып салды. Алматының әкімі Бауыржан Байбекке кіруге 144ші болып үш жыл бұрын кезекке тұрғанмын.
Бүгінге дейін кезегім әлі келмеді. Міне, осылайша жинақтаған еңбегім жарыққа шықпады. Артыңдағы ұрпаққа білгеніңді үйретіп, айтып кеткің келеді. Бірақ, амал бар ма?! Бір зейнетақыммен әдістемелік құралдарды қайтіп шығарамын?
- Десек те, мемлекеттен көмек күтпей, бәлкім, демеушілерді ел ішінен іздестірген дұрыс болар ма еді, қалай ойлайсыз? Соншама дүние енді ең болмаса, компьютерлік бағдарлама бойынша қағазға да түспеді ме?
- Әзірге ақын Аққұштап Бақтыгерееваның қызы, менің шәкіртім Ғазиза Ғабдрахманова біраз дүниелерімді қағазға түсіріп, реттеп жатыр. Алдағы уақытта жарыққа шығуына күш салу ойында бар.
Мүмкін, ыңғайы келіп, демеуші болар азаматтар табылып та қалар, кім білісін... Қобыз бен күйсандықтың сүйемелдеуімен орындалатын қазақ әндерінің, оның ішінде халыққа етене жақын таныс әндер нотасының жинағы мен танымал тұлғалардың өмірбаянынан жазба жинақтадым.
Мен өкпелімін... қатты өкпелімін. Ішімдегі бұл ренішті кімге айтып, кімнен жірдем сұраймын? Қолдаушың, артыңда тұрған көкең болмаса, осы екен ғой...
- Роза апа, кімге немесе неге өкпелісіз?
- 1995 жылы ұлым «Базис» құрылыс компаниясында жұмыс істеп жүріп, екінші қабаттан құлап, қайтыс болды. Артында бір ұл, бір қызы қалды. Құрылыста жұмыс істеп жүрген жерінде қайтыс болған балам үшін өтемақы берілмеді.
Өтемақы даулағанымызда, «Базис» компаниясы банкротқа ұшырады деді. Соттастық. Өкінішке қарай, сот біздің пайдамызға шешім шығармады. Екі баламен жесір қалған келінім қазір науқас. Әлі күнге дейін немерелерім баспанасыз.
Өзім он сегіз жыл бойы жатақханада тұрдым. Жарты жыл бұрын әрең дегенде, бір бөлмелі үйге қол жеткіздік. Алайда бір бөлмеде екінші ұлыммен тұрамын. Ұлды үйлендіріп, немере сүйгім келеді. Бірақ, бір бөлмеде қалай тұрамыз деген де уайым бар.
Осы мәселелерді, жазбаларымды, мұраларымды жарыққа шығару жөнінде айтуға әкім Байбекке кіргім келген. Әлі күнге дейін қабылдамады. Расын айтсам, әкімге кіруден үмітім де үзіле бастады...Ең болмаса, мұраларымды жариялауға аяқтан шалған кедергілер болмаса екен.
Қазірге дейін жинақтаған дүниелерімнің жарыққа шығуына кедергі жасап бағуда.
- Кімдер кедергі жасап отыр? Себеп бар ма?
Консерваторияның адамдары кедергі жасап жатыр. Мұраларымды жариялау үшін авторлық құқық сақталуы қажет дегенді алға тартады. Яғни, егер мен шығармаларымды жарыққа шығарғым келсе, авторлардың рұқсатын алуым керек екен.
Ал ол авторлар бұл өмірде жоқ қой?! Өмірде жоқ болса, ұрпағынан рұқсат алуым қажет екен. Ал егер ұрпағынан рұқсат алмасам, консерваторияның бір адамының атын айтты, есімде қалмапты, міне, соны өз дүниеме соавтор етуім керек екен.
Бұл қалай? Осы күнге дейін тірнектеп жиған дүниеме басқа адамды қалай ортақ етемін? Жаныма бататыны, соншама құнды дүниелердің ешкімге керексіз тұрғаны...
Сұхбаттасқан: Меруерт Тұрлыбаева
Просмотров материала: 1 871
