Созақ деген атау қайдан пайда болды?

Қазақстан – біздің Отанымыз, тәуелсіз мемлекет. Қазақстанда он төрт облыс және сексеннен астам қала бар. Қазақстан –Еуразия материгінің жүрегі, дәл ортасы. Бүгінгі таңда Қазақстанды әлем таниды. Осынау кең байтақ республиканың бір бөлігінде менің туып өскен жерім – Оңтүстік Қазақстан облысы, Созақ ауданы, Созақ ауылы орналасқан.

Егер де, қазақтың жағрапиялық картасына көз салсаңыз, менің туып өскен жерім Созақ мемлекетіміздің шығысы мен батысын жалғап жатқан омыртқа тәрізді. Созақ ауылының табиғаты өте әдемі. Созақ алғаш 1928 жылдың жазында өз алдына аудан болып құрылды.

Өткен 90 жыл ішінде халқының еңбекқорлығының арқасында Созақ ауданы көркейіп, экономикасы өркендеп, бүкіл Қазақстанға танымал болды. Созақтың Қаратау сілемдерінің теріскейінде орналасуы оны көптеген жаугершіліктен, басқыншылықтардан сақтап қалған. Себебі ұрыс-керіс, таққа талас, басқыншылық жорықтары Қаратаудың күнгейінде жиі болып тұрған.

Армения патшасы Бірінші Гектум 1254 жылы Моңғолияға барған сапарында Қаратаудың солтүстік етегінде жатқан Саудакент, Шолақорған, Созақ, Ақсүмбе сияқты қалалар мен елді мекендерінен өткендігін жазған. Біздің өңірді адамдар ерте мезолит пен неолит дәуірінде мекендегендігі жайлы мәліметтер Бүркітті өзені, Қойтас сайы, Жуантөбе, Тасты ауылы маңдарында жүргізілген археологиялық қазба жұмыстары кезінде анықталған.

Созақ өз тарихында бірнеше хандықтың ордасы болған. Ұлы Жібек жолының Теріскейдегі өте дамыған сауда орталығына айналған. Сауда-саттықпен айналысу мақсатында көптеген өзбектер Қоқаннан, Бұхардан, Қашқардан, Түркістаннан, Сунақ және Қарнақтан Созақ пен Шолақорған шаһарларына қоныс аударған екен.

Созақ жерінің тарихын айтқан кезімізде «Созақ» сөзінің атауына да мән беріп кетуіміз керек деп ойлаймын. Себебі, Созақ жері қасиетті жер, мұнда бірнеше әулиелер өткен, аты аңызға айналған Созақты неше түрлі аңыздар кезіп жүр. «Созақ» сөзі ескі кітап жазбаларында да кездеседі және онда ол Хунзак Туркте «Ұзақ Жер», «Ұлы жер» деген мағынаны білдіреді.

Ескі түркі тілінде Созақ "Халық тұратын мекен", "Манзилгох" деген мағынаны білдіреді. Бірақ, Созақ атауының қалай шыққандығы туралы нақты деректер жоқ. Созақ шаһарының атауының шығуы жайлы жергілікті тұрғындар арасында мынадай аңыз таралған.

Ертеректе Созақ шаһарының төңірегі сазды болып, осы саздың бетінде көлшік болып су жатқан. Қарт-қариялар ХХ ғасырдың орта тұсында бұл су біршама азайғанымен оның сақталғандығын, ол суға көктем айларында құстар ұшып келетінін айтады.

Сондай-ақ бұлақ көздері де көп әрі мол сулы болған. Жергілікті халық саз бетіндегі суды «Зәк суы» - дейді. Осыдан «суызәк» деген сөз пайда болып, ол «Созақ» атауына айналған болуы мүмкін деп топшылайды.

Осындай тарихы терең, табиғаты көркем Созақ ауылында Қара Бура әулие кесенесі орналасқан. Түркі тектес халықтардың әулие тұлғасы Орта Азияға Ислам дінін уағыздауға елеулі ықпал еткен сахарадағы әскери ақсүйектерінің абызы Қара Бураның тарихымызда алатын орны ерекше.

Аңыз деректеріне қарағанда Қарабура әулие "түйем шөккен жерде дүниеден өтіп, жерленемін" деген екен. Түйесі Созақ даласына келген уақытта шөгіп, осы жерге Қарабура қолындағы асасын қадап, дүниеден өткен деседі.

Ол аса кейін көгеріп, үлкен ағашқа айналады. Дауласқан 2 жақ шындыққа жету үшін осы Қарабура ағашының шыбығын кесейік дейді екен. Өйткені Қарабура әулие ағашының шыбығын кескенде одан қан тамып, өтірік айтып, өміріне ант ішкен болса, ол адам кеміс болады немесе тіптен өліп те кетеді деседі.

Сондай-ақ Созақ ауданынан Б.Батырбекова, Е.Өмірбеков, Л.Омарова сияқты прозашылармен қатар, Я.Амандықов, Ж. Мейманов, М.Омаров сияқты сазгерлер және С.Тәбірізұлы, Р.Жаппарқұлов сияқты зерттеушілер, Шәді Төре сияқты тұлғалар шыққан.

Шәді Жәнгірұлы 1855 жылы Созақ жерінде дүниеге келген. Оның шығармалары Тәшкент, Қазан, Орынбор қаларында басылып шыққан. Шәдінің «Назым Гаухар дәруіш», «Хикаят Халифо һарун – ар Рашид», тағы басқа шығармалары ел арасында кеңінен таралған. Ақын 1933 жылы дүниеден қайтты.

Міне, Созақ ауданынан осындай тұлғалар шыққан. Халқымыз «Туған жердей жер болмас, туған елдей ел болмас» деп бекер айтпаған. Менің туып өскен жерім – Созақ ауылы. Созақ ауылы мен үшін қашанда ыстық, қымбат, өте керемет, табиғаты тамаша ауыл, мұнда еңбекқор адамдар тұрады. Қазақстанның әрбір азаматы өзінің туып-өскен, доп қуалап, балалық шақтарын өткізген туған жерін, елін құрметтеп, қастерлей білсе дейміңн. Созақтың тарихы терең.

Мұқағали Мақаев атамыз:
«Қарасаз менің алтын бесігімдей,
Бір күндік өмірімнің бесініндей.
Сенен татқан алғашқы бие емшегім
Өмірімнің тұңғыш берген несібіндей» деп өзінің туған жерін жырлағандай, мен де өзімнің туған жерім Созақ ауылын:
«Киелі менің Созағым
Тарихың терең, құнды екен
Бір өзіңсің жыр әнім
Туған жерім Созағым» деп, өзім жазған өлең сөзбен жырлағым келеді.

Созақ ауылында менің алтын ұям – Науайы мектебі орналасқан. Мен қазір осы №3 Науайы мектебінде оқып, білім алып жатырмын. Мен туған жерімді жақсы көремін және қастерлеймін.

Созағым
Туған жерім Созағым, аты әйгілі
Еңбекпенен гүлденген әр бір жері
Созағым, киелі жер, құтты мекен
Жырлап өтем, өлгенше жырымменен
Созағым, киелі жер, қымбаттымсың
Өзіңді жырлап өтем, сүйемін шын.

Динара МҰРАТБЕК
7-сынып оқушысы
Науайы атындағы жалпы орта мектебі
Оңтүстік Қазақстан облысы
Созақ ауданы
Созақ ауылы
Жетекшісі: Манзура Абдырахманова

Рейтинг	Регион	Аким
219022	Алматинская область
146708	Туркестанская область
108999	Восточно-Казахстанская область

Рейтинг	Регион	Аким
339	Алматинская область
195	Туркестанская область
180	Северо-Казахстанская область

« Август 2025 »
Пн	Вт	Ср	Чт	Пт	Сб	Вс
				1	2	3
4	5	6	7	8	9	10
11	12	13	14	15	16	17
18	19	20	21	22	23	24
25	26	27	28	29	30	31

Мы в соц сетях:

Созақ деген атау қайдан пайда болды?

Поделиться материалом

Другие материалы по теме

По читаемости

По материалам