Мен сіздерге арғы нағашы атам туралы әңгімелегім келеді. Жаңақорған ауданынан шыққан, 35 жылдай малдәрігері болып абыройлы еңбек еткен, қазақтан шыққан тұңғыш жоғары білімді мал дәрігері Әбжаппар Ахметов (1912-1996жж.) – үлкен құрметке лайықты жан.
Атамның өз қолымен жазған естеліктерін нағашы әжем ауылға барған кезде маған берді. Естелікті оқып отырып, оның бала кезінен білімге деген құмарлығына, жастай жетім қалып, елден жырақта аш жүріп, қаншама қиындық көрсе де, оқуға деген ынтасына және алға қойған мақсатына табандылықпен жеткеніне тәнті болдым.
Ол 1940 жылы Самарқандағы Өзбек Мемлекеттік ауылшаруашылық институтының малдәрігерлік факультетін ойдағыдай бітіріп шығып, сол жылдан бастап жолдамамен Бұқара облысының Термез, кейін Шер-абад аудандарында бас малдәрігері болып қызмет атқарады. 1944 жылы күзде елге, Жаңақорғанға оралып, ауданның бас малдәрігері қызметіне орналасады.
Әбжаппар атам Жаңақорған МТС-і жанында 1953-1958 жылдары аға малдәрігері болып жұмыс жасады, оның алдында бір-екі жыл Қызылордада облыстық ветбаклабораторияның директоры болған екен. Кейінен ауданнан ветбаклаборатория ашылып, атамыз 1958 жылдан 1962 жылға дейін осы ветбаклабораторияның директоры болды.
1962 жылы “Талап” совхозы ашылып, нағашы атамның әкесі зейнеткерлікке шыққанша осында бас малдәрігері болды. Ол аудандағы алғашқы жоғары білімді қазақ малдәрігері болды. Әбжаппар Ахметов – “Қажырлы еңбегі үшін”, “Еңбек ардагері”, басқа да 11 медальдың иегері. Зайыбы Орынша апа екеуі 11 ұл-қыз өсіріп, немерелер сүйді. Атам жазушы-журналист Ұзақ Бағаевтың “Қаратауды ән тербейді” атты деректі кітабының басты кейіпкерінің бірі болған.
Сіздерге Әбжаппар атамның естеліктерінен үзінді ұсынып отырмын.
«...Мен әкемді «ата» дейтінмін. Себебі әкемнің ұлғайғанда көрген ақ кенжесімін. Атамның әділет пен шындық жолындағы берген насиқаты мен кеңестері тек бізге өз бала- шағасына ғана емес, бүтін ауылға әсері тиген еді. Менің атам барда жақын ауылдарда негізгі әрі қажетті тәртіптерді қатаң ұстанатын. Әсіресе, той-жиындар, өз бетімен өлең айтып, ойын-сауықтар бола бермейтін.
Карта ойнау, темекі тарту біздің ауылда болған емес. Үлкен шешем менің атам ауылда жоқта бір үйге жиналып, кешке «бәдік» айтқан көрінеді. Сол бәдік аяқтала келіп Жүрсімәмбет ағамыз «ой дүние-ай» дегенде, менің атам жақын келіп қалыпты. «Мә, саған, дүние-ай» - деп қолындағы таяғымен салып қалған екен, деп менің апам марқұм айтып, ішегімізді қатыратын. Менің үлкен ағаларым, тағы басқалар тым-тырақай қашып құтылған.
Мешітке жақын ауылдың балалары осы мешітте оқитынбыз. Бізді оқытатын мұғаліміміз – менің атам. Басқалар бала-шағаның тірлігін жасайды. Біздің айналамыздағы елдің жалғыз ұстазы – менің атам. Басқа мектеп қайда? Кейін білдік қой ол кезде үлкен мектеп Түркістан, Қарғақ деген жерде ғана болған. Атам ұлғайып қалған соң, тек ауылдағы балаларды оқытатын.
Мен қазір 76-дамын. Мен де қартайып, үлкен қариялардың қатарына қосылдым. Шүкір, немере сүйдім. Сонда да әкем есіме түссе, құдды бір бала секілді бірден жасарып, жастық шағым көз алдыма елестеп кетеді.
1923 жылы көктемде мені Түркістандағы мешітке оқуға берді. Оқудан бас көтеруге мұрша жоқ. Берілген тапсырмаларды жаттап алғанша дамыл таппаймын. 1926 жылы мешіт жабылды, ескі оқуға тыйым салынды. Болған жайды атама баяндадым. Атамның жаңа саясаттан хабары бар еді.
«Е, балам, оқы. Қандай оқу болмасын оқы, алған ілімің өмірде қажет болады, балам!»- деді. Ауылда Қызыл отау ашылып, сонда төтеше оқумен сауат аштым. Есеп шығарудан төрт амалды үйреніп алдым...»
Кейіннен Өзбекстанның Мырзашөл ауданында техникум ашылып, атам соған оқуға түседі. Бұл қиын кезең 1932 жылдарға сәйкес келеді.
«Балапан басымен,тұрымтай тұсымен» кеткен заман болды. Ағайындар жан-жаққа тарап кеттік. Менің Әбдіраман ағам Түркістанның «Қорған төбе» деген жеріне барып, түйекештерге (керуеншілерге) бастық болып, маған хат жазып, кейде ақша жіберіп тұрды. Ақшаға нан алып жеймін, техникумның тамағына жарымаймыз.
Нан алып жеу де қиын, бұзық балалар тартып алып кетеді. Техникумда оқуым да, тәртібім де жақсы болғаны үшін сыйлыққа бір бәтеңке алдым. Аяғыма үлкен екен, базарға апарып, нанға айырбастайын дедім. Базарда тұрсам, 3-4 жігіт сау ете қалды.
Біреуі бәтеңкемді ұстап көре беріп еді, екіншісі маған: «Әй, шалбарыңның арты күйді ғой!» - дегені,артыма қарасам күйген ештеңесі жоқ,е нді алдыма қарасам әлгі жігіттер бәтеңкемді алып, тайып тұрыпты. Алдап кетті. Өзегім талып, жатақханаға әзер жеттім.
...1932 жылы техникумда тамақ жағы өте қиын болды. Күніне 200гр нан және суға қайнаған қызылшаның көжесін талшық еттік. Хал мүшкіл. Ағам да, жеңгем де қайтыс бопты. Сабаққа кірпігім зорға қимылдап барып қайтамын. Балалар біртіндеп оқуды тастап кетіп жатыр. Мен де жұмыс істеуге шықтым. Оқудан күдер үзген жоқпын, мүмкіндік болса оқысам деймін, бірақ алдым қараңғы...
Самарқандағы оқудың да бітетін уақыты жақындап қалды. Бітіргендерді институттың дайындық курсына қабылдайды деген сөз шықты. Мен не істерімді білмеймін. Ақылдасатын адамым да жоқ. Бір Глушко деген украин жігітпен курсты бірге оқыдым. Мені тәуір көретін. Маған ақыл айтқан сол болды.
«Бір жылдық оқумен қайда барамыз, осы институттің мал дәрігерлік факультетінің дайындық курсына түсейік, тәуекел, институтқа түсіп кетерміз. Мен осы дайындық курсында оқимын. Сен де оқы» деді. Соның айтуымен курсты бітіріп, мен 1934 жылы дайындық курсына түсіп кеттім.
1934 жылы оқуды бастадым. Оқу жақсы, көңілді сияқты еді, күн өткен сайын қиындай бастады. Химия, физика деген сабақтар өтіп жатты. Математика, жоғары математиканы да өте бастадық. Техникумда екі жылдай оқып, гидрода әжептеуір болып қалғанмын. Класта оқығаным жоқ, сонда да жалпы білімім жаман емес сияқты. Орыс тілін аз білемін.
Институттің 3-курсына барғанша орыс тілін де жобалап, біліп қалармын деген үміт бар. Оқуды игеріп қалдым. Дайындық курсын бітіріп, 1935жылы ветфакультеттің 1- курсына түстім. Студент болып көңілім көтеріліп қалды. Каникулда кездесіп қалған ағайындар: «Әу, Әбжаппар сен бір таусылмайтын оқуға түскенсің бе?» - деп сұрайтын. Менің жауабым қысқа: «ілім өлгенше парыз деген ғой», - деймін. Ағайынның несі кетті. Мені әжуалағысы келетін.
«Осы неме оқып не болады?»дейтін. Біздің қазақтың ересектері ол уақытта оқудың не екенін де білген емес. Қазір ғой, баланы оқуға түсіру бәсеке болды. Дүниенің бетіне қарамайды. Шамасы келетін дүниесі барлар мейлі 5 мың,мейлі 10 мың сом болсын беріп, баласын оқуға түсіреді. (1987 жылдар жайында)
Ал ол заманда біз бір үзім нанға зарығып оқыдық. 1935 жылдан бастап тойымшылық болды. Магазин нанға толды. Бір сомға нан алсаң, бір күнге тамақ болды. Институт 90 сом стипендия береді. Оның 45 сомын тамаққа ұстайтын. Қалғаны қолымызға түседі. Енді бәрі жетеді, тек оқу керек. Бұрынғы қарынның ашқанын ұмыттық. Самарқандта гидротехникумда оқып жүргенде «нанға бір тойғанның арманы бар ма?» деген күндеріміз болған. Міне, енді оны да ұмыттық.
Талай қиыншылықтарды бастан кешіп, 1944 жылдың күзінде елге Жаңақорғанға оралдық. Білім алып, қиын кезеңді жеңе отырып, ауданның бас малдәрігері болып қызмет жасадым. Бұл өмірде аштықты да, тоқшылықты да көрдім. Еңбектенген, ерінбеген және күш-қайраты мол адам бәріне де жетеді», - деп күнделігін аяқтапты атам.
Менің көз алдыма сол заман елестеді. Қиын кезең, аштық, жоқшылық. Осындай азапты кезеңді жеңе білген атамды мен мақтан тұтам. Мен де өскенде Отаныма өз пайдамды тигізгім келеді. Жан-жағыма қарасам, ұялы телефонға үңіліп отырған, өзгені ойламақ түгілі, өзін ұмытуға дейін баратын құрдастарыма айтарым: «еліңе елеулі адам болам десең, ерінбе, жалқау болма!».
Темірлан ТӨЛЕПБЕРГЕНОВ
№178 лицейдің
11 «г» сынып оқушысы
Алматы қаласы
Алатау ауданы
Жетекшісі: Динара Ахметова
Просмотров материала: 2 425
