Шешімін таппаған бip шаруа алдыңа қайта-қайта келе берсе, ол адамды да, оның бастығын да мезі қылатыны белгілі. Сондай тақырыптың бipі — зейнетақыны тағайындау мен оны өcipy туралы заңның сапасыздығы. Билік басындағылар осы заңды қанша рет қолға алса да, осы ic өз арнасына түспеді. Мен ес білгелі осы тақырып дұрыс шешімін таппай, елді күйзелтіп-ақ жүргенін жақсы білемін. Сонда бұл шешілмейтін қандай ic?
Біздің елде колхоздан совхозға көшу 1960 жылдан басталды. Соған дейін біздің ел зейнетақы дегенді білмедік. Совхоз жүйесіне көшкен соң, жастары 60-қа толғандар зейнетке шыға бастады. Алғашқыда зейнеткерлікке шыққандар 40 сом алды. Ол уақытта стаж бен айлық жоқ болатын. Сол кезде стаж бен айлықты көрсететін анықтамалар жинауға тура келді. Қайсыбipi бұл қағаздарды тапты, қайсыбipi таба алмай сенделеді. Содан не істеу керек?
Өмірін тек мал бағумен өткізген шал-кемпірлер зейнетақы тағайындайтын мекеменің бастықтарына, басқа қызметкерлеріне бip-бipiнe көрсетпей, жасырын сиыр, жылқы, соғым беріп, өз шаруаларын нықтап алғанын да білеміз. Солар менің жақындарым еді.
Одан бepiде жарты ғасыр уақыт өтті. Қазір де сондай болып жатыр деп айтпаймын. Бұрынғыға қарағанда, жобаға түсіп қалыптасты. Бірақ бұл icтің дұрыс шешімі әлі табылған жоқ, яғни зейнетақы тағайындау туралы заң шикі.
Зейнетақыны тағайындау мен оны өcipy туралы заң бірінен соң бipi шығып жатыр, бірақ оны оқыған адам түсінбейді. Әдейі жұрттың басын айналдыруы үшін жасалған «Головоломка» демеске лажың жоқ.
Осы сала зейнетақыны тағайындау туралы бұрынғы 1998 жылға дейін заң өтті, кетті, оңалсын дейік.
…Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинеті, Премьер-министр заң шығармайды. Заңның макетін әрбір министрлік пен ведомстволар (олар көп қой) өздері басқарып отырған жұмыстарының саласы мен құпиясына байланысты өздері дайындап апарып, Премьер-министрге қол қойдыртып бекіттіріп, заңдастырып алады. Бұл Үкіметтің заңы деп сол бойынша сол саланың мамандары өз жұмыстарын іске асырады.
Ал енді осы саланың заңының макет жобасын дайындаған адамның өмірден мол тәжірибесі, бұл жұмыстан хабары жоқ, сиыр мен қойды теледидардан ғана көрген қаланың адамы болса, ол жасаған заңның макет-жобасында көп қателік кетеді. Осыдан барып бір мемлекеттің маңдай терін шелектеп төккен еңбек адамдары зәбір көріп отыр.
Жаңа Қазақстан мемлекеттің жасақталуына байланысты ауылдық жерде мекемелер (Тұтынушылар одағы, Автобаза, Сельхозтехника, ПМК, РСУ, ХРСУ, Жол мекемелері т.б.) көп еді, олардың бәрі тарап кетті. Олар бұрын табыс салығы арқылы жергілікті бюджет кіpicін толтыратын. Олардың тарауына байланысты жергілікті бюджеттің кіpіcі азайып, шығысы көбейді.
Осы кемшіліктің орнын толтыру үшін бұл жаққа зейнетақы қорын құру керек еді. Содан зейнетақы тағайындау туралы сол кездегі Премьер-министр Иманғали Тасмағамбетов қол қойған №564 жаңа қаулы 2003 жылы 11 маусымда шықты.
Жаңадан шыққан осы қаулының бip тармағында жасы 63-ке толған адам соңғы 3 жылдағы айлығының орташа табысымен зейнеткерлікке шығатындығы анық жазылған екен. Менің өмір бойы үлкен қызмет істеген, ел ішінде үлкен бедел иесі бір танысым бар еді. Совхозда директор болды. Көп жыл аудан, облыс басқарды. Соңғы 3 жылда денсаулығына байланысты, немесе үй-күйінің жағдайына қарап үлкен жұмыстан босап, айлығы аз, ұсақ жұмыс атқарды. Атақ-даңқы мен орден-медальдары жеткілікті.
Сол адам осы заңға орай ең аз зейнетақыға тап болды. Бұрынғы көп айлық пен үлкен еңбек ескерусіз кеткеніне қалай өкінбейді? Осындай өкінішке толы адамдар көп. Аз зейнетақыға арқандалып, шулап жүргендер де осылар. Олар зейнетақыны көбейт демейді. Осындай қате кеткен әділетсіздікті қайта қара дейді. Олар осыны іске асыра алмай жүр.
Осыған бірнеше мысал келтірейін: Бip аудан орталығында тұрдық. Менің Шәмшия деген жездем болды. Сол өзіміздің Аманкелді ауданындағы ең үлкен, техникасы көп, беделді мекеменің бас механигі болды. Соның айлығы да, атақ-абыройы да оңды емес еді. Сол жездемнің әйелі, менің апам Қарабас ауданындағы редакцияның кеңсесінің еденін жуды. Сол апамның зейнетақысы атағы мен айлығы мол жездемдікінен әлдеқайда көп болды. Бұған не дерсің?!
Сондайдың біpeyi менмін. Менен де басқа дөкейлер, керек болса, Көкшетау, Қызылорда облысын басқарған Еркін Нұржанұлы Әуелбеков, Бошай Кітапбаев ең ауыр қанды қырғын соғысқа қатынасыпты. Жарты жанын соғысқа беріп келіпті. Бip аяғын санынан кескізіп, соғыс даласында қалдырған. Елге келген соң, мылтықсыз майдан ел ішіндегі ішкі өндіріске қатынасып, үлкен лауазымды қызметтер істеген екен, 30 жыл колхоз, совхоз басқарыпты. Жұмысты адал, жақсы істеген шығар.
Социалистік Еңбек Epi атағы мен «Алтын жұлдыз» алыпты. Осы кici де аз зейнетақыға iлініп, соған ренжіп, үлкен айқай-шу көтергенін білеміз. Бұдан артық не еңбек пен атақ-даңқ керек? Бұл мәселе дұрыс шешімін таппады.
Зейнетақыны қайта есептегенде де осы құпия шешілмей қалды. Елді алдаусыратып әр жерде басы бірікпей, шашылып жүрген зейнетақы қорларын біріктірумен аяқталды. Осының бәрі нені көрсетеді?
Бұрқырап шығып жатқан қаулының сапасыз, оны дайындаған адамның өмірден тәжірибесі жоқ, қаланың сауатсыз адамы екенін көрсетеді емес пе? Осындайдан кеп зейнеткерлер зардап шегіп, шулап отыр.
Жасыратыны жоқ, осының шешімі мен билігін ұстап отырғандар да, Президентіміз де жылда зейнетақыны азғантай көтергенде мәз болып, жалаулатады. Зейнетақыға 80 000 теңге алғанға да, 35 000 теңге алғанда да 20% осы өсім, бұл зейнеткерлерді қанағаттандырмайды.
Жоғарыда айтқанымыздай, өз мезгілінде дұрыс есептелмегенді қайта қарауды талап еткен едік. Зейнетақыға қанағаттанбай, шулатып жатқандар да осылар еді. Осындай құпияны шеше алмағандар қызмет дәрежесі аспандап, өciп жатқанын қайтерсің?!
Әлеуметтік қамсыздандыру министрлігінің мамандары зейнеткерлікке шығарда әpбip тиынды есепке алып, өз қалтасынан шығатындай, халыққа ең аз зейнетақы тағайындауға бейім. Мұндай сауаттылық пен ұқыптылық керек екені рас, бipaқ өмірін бейнетпен өткізген жанның еңбегін ескеру керек қой.
Осы саланың министрі Коржова ма, әлде Г.Қарақұсова ма, ұмытып қалдым, сол бізге зейнетақы тағайындаған мезгілде зейнетақыны аз есептеу үшін әр үйдегі қой-ешкі, 2-3 сиыр, тауықтарды үйге кіріп тұрған мол табыс көзіне балады. Бір сиыр күніне 10 литр, 3 сиырың бip күнде 30 литр сүт береді. Әр литр сүтті 100 теңгеден сатсаң, бip айда (30 литр сүт х 100 теңге х 30 күнге = 90000 теңге) болады деді. Алғашқы кезде теңге құнды еді. Сонда бұл аз табыс емес еді. Бұл қайткен күнде де зейнетақыны мейлінше аз белгілеу үшін жасалған қулық болатын.
Мұның сыртында тауығың тағы бар деді. Бұл базары бар қаладағы баға еді.
Қалада көп қабатты үйде мал мен тауық ұстай алмайсың. Ауылдық жерде базар жоқ. Алыстағы базарға апара алмайсың. Көлік жоқ. Өз шығынын өтемейді. Бұл ескерілмеді.
Ауылдық жерде аулалар тесік-құтық болғандықтан, тауықтар көршінің қорасына барып, жұмыртқалайды. Сол үшін елмен ұрысасың ба, немесе оның жұмыртқасы үшін көршімен жанжалдасасың ба? Одан қалды оған қысы-жазы жем бересің. Ол жемді де сатып аласың. Ел ішіндегі осындай қиындықтар есепке алынбады.
Қазақ мемлекетін өнімсіз жерден байытқысы келетіндер осындайлардың өлшемі мен өpici тар. Мұндай сауатты, іскер мамандарды миллиондап, миллиардтап қоғам мүлкі мен қаржысын аямай шашып жатқан жерлерді тәртіпке салуға жіберген дұрыс болар еді. Мұндай талап барлық салада болса, қуанарлық іc дер едік, бірақ олай емес.
Осындай жұмыртқадан жүн қырыққандар еңбек кітапшасындағы ертеде қате жазылған біp әріп үшін сот үкімін шығартады. Елге мазақ болып, сот жаны жоқ әріппен соттасып жатқаны. Ал олар сырттан көшіп келген болса, сенімсіздікпен қарағанын түсінер едік. Жеті атасынан бepі сол жердің тумасына мұның керегі не? Ал енді мұны осы саланың жоғары білімі бар, сауатты мамандарына айтып түсіндіріп көр.
«Бip құмалақ бip қарын майды шірітеді» дегендей, осындай ұсақ-түйек мәселелер үлкен істі ірітіп тұр емес пе? Ел тағдыры осындайлардың қолында ойыншық болып, шешіліп отыр. Бұл жұмыс істеу емес, жұртты орынсыз азапқа салған қағазбастылық. Біздегі тәртіп пен заң керек жерінде жүннен де жұмсақ. Керек емес жерде темірден де қатты. Бұған не дерсің?
Билік солардың қолында болған соң, айтсаң, құлағына ілмейді. Ұқсататын іскер адамға, маманға Қазақстанның ақшасы жеткілікті. Жетпесе, шетелден инвестиция әкеп береді. Сен жұмысты жүргізіп, ұқсата біл дейді. Ал бізде соны ұқсата білетін мықты, іскер мамандар жоқ. Біздің көп ісіміз осындайдан ақсап жатыр демеске лажың жоқ. Зейнетақыға қанағаттанбай, елді шулатқан бар құпия осы жерде. Мұны кім шешеді?
Қабдысалық Бейсенбайұлы
Дереккөзі: Қазақстан-Zaman
Матрица.kz
Просмотров материала: 2 035
