Талай шаңыраққа қасірет әкелген, екінші дүниежүзілік соғыстың ақтаңдақтары, кейбір құпия деректер 2014 жылғы Ресей Президенті В. Путиннің жарлығынан соң ашыла бастады. Ербол Кенжалы 70 жыл бойы тынбай іздеген әкесінің ағасы туралы мәліметтерді соның арқасында анықтады. 1945 жылы қаза тапқан әкесінің ағасы Әбілғазы Кенжалының Латвияда жерленгенін білді. Архивтерді ақтарып жүріп, көптеген құпия деректерді тауып, бөліскен еді. Оның ішінде 28 Панфиловшы дивизиясына қатысты сенсациялық деректер бар дейді Ербол Кенжалин.
Көзсіз ерлік
Ербол Шаймарданұлы 1976 жылдан бастап, Совет Одағы әскерінің қатарында азаматтық борышын өтеп жүргенде де Әбілғазы Кенжалин туралы мәліметтерді іздей бастайды. Еліміз тәуелсіздік алған жылдарда майдангер ата рухын тірілтуге Кейін интернет желілері пайда болғанда Ерболдың ұлы Әбілтай іздеуге қосылады. Сөйтіп, аға лейтенант Әбілғазы Кенжалиннің Салдусск ауданындағы Броценский өлкесі Тушки хуторында жерленгенін анықтайды. Биыл қыркүйек айында сол жерге барып, туған жердің бір уыс топырағын басына салып, құран оқытып қайтады.
— Құран оқытқан кезде керемет тылсым жәйт болды. Сенесіз бе? Күн тып-тынық боп тұрса да, бауырластар зираты маңындағы ағаштардың
жапырақтары сыбдыр қақты. Сонша жылдан бері таба алмай жүрген ағамның аруағы риза болғанын білдіргендей әсер берді,—дейді Ербол Шаймарданұлы.
— Және марқұм әкем де риза болған шығар. Бала кезімде әкем ағасы Әбілғазы туралы жиі еске алып, «шіркін, ең болмаса оның мүрдесінің қай жерде
жатқанын білсем, арманым болмас еді» деп аһ ұратын. Сондықтан мен есейе келе әкемнің аманатын орындауды өзіме міндет санаған едім.
Ербол архив құжаттарын ақтара отырып, ағасы Әбілғазының батыр атағына лайық ерлік жасап, қаза тапқаны туралы деректерді тапты. Әрі қарай батырдың сол ерлігіне пара - пар марапатының берілуі жолындағы ізденісін жалғастыра бермекші, өз алдына үлкен міндет қылып қойып отыр.
Әбілғазы Кенжалин 1921 жылы Шығыс Қазақстан облысы Бұқтырма ауданында дүниеге келген. Тайынты ауылындағы әскерге шақырылған жігіттермен бірге Әбілғазы майданға жол тартады. Оның 1945 жылдың 13 наурызында жазған соңғы хатынан соң көп күн өтпей қара қағаз келеді.
Әбілғазы Кенжалин 1945 жылдың 17 наурызы күні қаза тауыпты. 19-гвардиялық атқыштар полкінің командирі, подполковник Шапшаев марапаттау қағазына: «Кенжалин 1945 жылдың ақпанынан полктегі пулеметшілер ротасына басшылық етті. 1945 жылы 17 наурыздағы шабуылда өжеттік пен қайсарлық танытты. Қарауылдағы пулеметті шебер меңгере отырып шабуылға көтерілген біздің жаяу әскерлерге дер кезінде қолдау көрсетті.
Сол күні Донгас хуторы маңындағы кескілескен ұрыста пулеметті өз қолына алды. Шепті сеніммен қорғай отырып, жауды қырық метрге дейін жақындатты. Отыз неміс солдатының күлін көкке ұшырды. Біздің жаяу әскерлерді ілгері бастыртпай тұрған жау дзоты амбразурасының үнін өшірді. Кенжалин жолдас өзінің ержүректігі арқасында жаяу әскердің алға жылжуын және жау қорғанысын бұзып жаруды қамтамасыз етті.
Осы күні Кенжалин жолдас ротасымен бірге жаудың бес қарсы шабуылына тойтарыс беріп, жетпіске жуық неміс солдатының көзін жойды. Алайда бұл ұрыста өзі де қаза тапты. Ол ІІ дәрежелі Отан соғысы орденімен марапатталуға әбден лайық. 19-ы гв. атқ. пол. командирі, подполковник Шапшаев. 25 наурыз 1945 ж.»,- деп жазады.
Оның 1945 жылғы 06 сәуірде қол қойған гвардия аға лейтенанты Әбілғазы Кенжалинді (қаза тапқаннан кейін) ІІ дәрежелі Отан соғысы орденімен марапаттаймын деген № 030/н бұйрығының шекесіне Ломов деген одан жоғары шенді басшы 1-ші дәрежелі Отан соғысы ордені берілсін деп өзгертіпті.
— Әбілғазы Кенжалин — Отан соғысы ордені толық кавалері болған. Бір әріптің қате жазылуы себепті бұл орденнің 2-ші дәрежелісін алған мен 1-дәрежелісін алған екі адам сияқты болып тіркеліпті. Оған қоса,мен полк күнделігін түгел қарап шықтым. Сол күні полк алдына аз шығынмен полкті қоршаудан алып шығу міндеті қойылған. Кейін сол міндеттің орындалғаны жайлы оқып отырып, « 30 адам қаза тапты, жаудың 100 адамын өлтірдік, қоршаудан шықтық» деп жазылған жазбаны көрдім. Менің ағам Әбілғазы бастаған ротаның өзі жаудың 70 адамының көзі жойып, полктің қоршаудан шығуына жол ашқан екен. Сонда ағамыз Әбілғазы бүкіл полк алдына қойылған міндетті орындап отыр, бұл нағыз батыр атағы берілетін ерлік қой, - дейді Ербол Кенжалин.
Марапаттау қағазында батыр жауынгердің 17 наурыздағы ерлігі тәптіштеп баяндалған екен. Ол Донгас хуторы аумағында жауынгерлерге басшылық ете отырып, қиын сәтте өзі де пулемет тетігіне отырып, 30 неміс солдатының көзін жояды. Сондай-ақ біздің жаяу әскерлердің ілгері қадамын аштырмай тұрған жау ДЗОТ-ы амбразурасының үнін өшіреді.
Сол күні ержүрек командир өз ротасымен жаудың бес қарсы шабуылының бетін кері қайтарып, барлығы 70 фашисті жер жастандырып, өзі де оққа ұшады.
Ербол Кенжалин ағасы Әбілғазының батырға лайық бұдан бұрын ерлік жасағанын сол құжаттардан оқиды. 1943 жылы Жарнах, Вознесенский деревнялары, Космодемьянск қаласы (Брянск майданы) үшін болған ұрыстарда Әбілғазының бір өзі пулеметімен он төрт немісті жер жастандырған. Псков қаласы жанындағы ұрыста Великая өзенінен ротасымен шығынсыз өтіп, жеті пулемет нүктесіннің үнін өзі өшіріпті. Оның пулемет ротасы жаудың екі миномет расчетын жойыпты.
Панфилов дивизиясы туралы шындық
Әбілғазы Кенжалин құрамында болған Панфиловшылардың 8-ші атқыштар дивизиясының тарихы әлі күнге дейін толық жазылып болған жоқ. Бұл құраманың 1941 жылы Мәскеу түбінде қандай ерлік көрсеткенін жұртшылық жақсы біледі. Ал бұл даңқты дивизияның соңғы қасіретті тағдыры туралы көпшілік біле бермейтіні және ақиқат.
1945 жылдың наурыз айында Курляндия шұңқырына кезекті шабуыл кезінде әуелі жартылай қоршауға түсіп, сосын ол қысым тарыла түседі. Нәтижесінде көптеген кеңес жауынгерлері қаза табады. Дивизия қоршаудан шыққаннан кейін соғыс аяқталғанша белсенді әрекет көрсете алмайды.
Негізінде оқиға былай болған. Даңқты дивизия шабуылға бір жарым айдай әзірленеді. Олар сақадай-сай күйінде алға ұмтылып, жау тылына дендеп енеді. Алайда қанаттас көршілер бұл уақытта шамамен 4-5 шақырымдай кейіндеп қалады.
18 наурызда түс ауа жау төрт рет қарсы шабуылға шығады, олар мүмкіндікті пайдаланып бұлардың тылына да өтіп алады. Сөйтіп, ілгері шығыңқырап кеткен дивизияны бір жағынан қауқарсыз жағдайда қалдырады.
26 наурызға дейін дивизия жартылай қоршауда әрекет етеді. Немістер қазан шұңқырдың шығар аузына күштерін аямай төгіп, қысымды күшейте түседі.
Подольск архивіндегі құжаттарды оқып, салыстыра отырып, Ербол Кенжалин сол Курляндия шұңқырында қоршауда қалған Панфилов дивизиясы құрбандыққа шалынғандығын біледі. Совет әскері Берлинді алу үшін, Панфилов дивизиясын жау шабуылының өтінде қалдырып кете барған. Және тап жеңіс күні 30 мыңы өліп, 100 мың жауынгері жараланған Панфилов дивизиясы туралы құжаттардың бәрін құпия қылып, тығып тастауының мәні осында деп санайды ол. Ербол Кенжалин қазіргі уақытта Ресей Президенті Путинге хат жазып, Әбілғазы Кенжалинге Батыр атағын беруді сұрап хат жазған. «Бұл менің аға алдындағы парызым» дейді ол.
Ер есімі де, ол жасаған ерлік те ешқашан ұмытылмауы керек. Және өз марапатын алуы керек.
Бақыт Жаншаева, Ақтобе
Просмотров материала: 2 622
