«Зардабы Түркиядағыдан да ауыр болмақ»: Алматылық сейсмолог афтершокты зерттеуді ұсынды

Афтершоктар аймақтағы сейсмикалық оқиғалардың одан әрі дамуына әкелуі мүмкін.

Мұхтар Хайдаровтың айтуынша, жер сілкінісінен кейін дүмпулердің біртіндеп бәсеңдеуі идеалды сценарий болар еді, бірақ іс жүзінде бәрі басқаша болуы мүмкін. Маман сейсмикалық құбылыстардың дамуының үш ықтимал сценариін атады.

Біріншісі қолайлы, дүмпулер біртіндеп жойыла бастайды. Екіншісі – өзін-өзі қамтамасыз ету, бұл ұзақ мерзімді қауіпті аймақтың қалыптасуына әкелуі мүмкін процесс. Үшіншісі қауіпті, афтершоктардың дамуы қатты жер сілкінісіне әкелуі мүмкін.

«Сейсмикалық процес күрделі, ал афтершоктан кейінгі процесс одан да күрделі. Бұл процесті зерттеу керек. Себебі афтершок аймақта сейсмикалық процестің дамуына әкелуі мүмкін. Мұны 8 және одан жоғары баллдық тарихи жер сілкіністері дәлелдейді. Бұл дамудың жақсы сценарийі емес. Мен үш тарихи жер сілкінісін айтып отырмын. 1887 жылы Верненский жер сілкінісі, 1889 жылы Шелек жер сілкінісі, 1911 жылы Кемин жер сілкінісі болды. Олардың барлығы Верный қаласын үш рет қиратты. Онда процесс дәл осылай афтершоктардан басталды. Алматы облысы Еуразиядағы жер сілкінісіне бейім аймақ екенін баса айта аламын», – деді сейсмолог.

Мұхтар Хайдаров қауіптің алдын алу үшін, алда болатын жер сілкіністерін болжау үшін афтершок процестерін зерттеудің қажеттігі мен маңызы туралы айтты. Оның айтуынша, Қазақстан бұл аспектіге ешқашан жеткілікті мән бермеген және үлкен қауіп төніп тұр.

«Біз ешқашан дүмпу процестерін зерттеген емеспіз. Жалпы процесс қалай жалғасады деген мәселе қытайлық сейсмологтар үшін өзекті мәселе. Дүмпулер қауіпті жолдармен жүруі мүмкін. Қазақстандық сейсмологтарға жер сілкінісі үдерісін зерттеуді бастауға кеңес беремін. Бұл өте маңызды. Егер эпицентрде бұрынғыдай 7 балл емес, 8 балл жер сілкінісі болса, онда бұл жақсы емес. Бұл энергияда 32 есе, амплитудада 10 есе көп. Қарқынына қарай біз қауіпті аймаққа шығамыз», – деді маман.

Хайдаровтың айтуынша, Қазақстан мен Қырғызстан шекарасында орналасқан Кемин жарылысы жанданып кеткен болуы мүмкін.

«Егер жер сілкінісінің ошағы Қырғызстан мен Қазақстан шекарасында, Іле мен Күнгей Алатауының арасында орналасқан деген ақпарат рас болса, бұл Кеминнен келген қатер. 1911 жылы болған Кемин жер сілкінісі есіңізде ме? Сол кезде оны тудырған осы қателік. Сондықтан мен киініп, сыртқа шықтым», — деді Хайдаров Tengrinews.kz порталына.

Бүгінгі жер сілкінісіне Қытайдағы дүмпу себеп болуы мүмкін бе деген сауалға да жауап берді.

«Бұл таза ғылыми мәселе. Бізде бір жер, бір облыс, бәрі бір-бірімен байланысты. Сондықтан бірден айту қиын. Бірақ меніңше, олар қандай да бір түрде байланысты. Сіздерге киініп, ғимаратты 1 немесе 3 сағатқа немесе үш күнге тастап, сыртқа шығуға кеңес беремін. Өйткені 1911 жылы Кемин жер сілкінісінің көзі болған Кемин көзі толқыса, жақсылықтың нышаны емес. Сондықтан сыртта жүруге кеңес беремін», — деді Хайдаров.