“Мені өлтіреді деп ойладым”: Қазақстандықтар еркінен тыс қалай жындыханаға түскенін айтып берді

“Өлтіреді деп ойладым”

34 жастағы Диана Сабазова – фрилансер аудармашы. Ол шетелдік фильмдерге субтитр жасаумен айналысады. Тоғыз жасар ұлын жалғыз өзі тәрбиелейді.

25 ақпанда Диана үйінде кезекті фильмді аудырып отырған, бұл уақытта бала атасы мен әжесіне қонаққа кеткен. Сол күні ол сатып алған әтірін жеткізуі тиіс курьерді күтіп отырған.

«Курьер сағат 11-де есікке қоңырау шалды. Ол тез жеткізіп, кетіп қалды. Бес секундтан кейін есік тағы қағылды, мен курьер қайтадан келді деп ойладым. Есікті ашсам, екі ірі денелі адам тұрды, біреуі екі метрден ұзын, екіншісі шамамен 1,70 метр. Олардың бірі: «Сіз Дианасыз ба?» деп сұрады, мен «Иә» деп жауап бердім. Осыдан кейін ол бір апта бұрын біреуді ұрып-соққанымды және олармен сөйлесуім керек екенін айтты. Есікті жабуға тырыстым, біреуі аяғымен ұстап үлгерді. Олар мені пәтерге итеріп, өздері кірді», — дейді ол.

Сабазова айқайлап, көршілерін көмекке шақырып, ер адамдардың үйінен кетуін талап еткен. Ол учаскелік полиция инспекторына қоңырау шалғысы келген, бірақ оның қолынан телефонды тартып алды. Үмітін үзген қыз пәтерден кетуге келісті, бірақ киім ауыстыруға уақыт сұрады. Бөлмеде ол досына хат жазуға тырысты, бірақ асығыс пернетақтада ағылшын тілінің қосылғанын байқамады.

«Хабарламаны теріп жатқанда, артқы жақта: “Мұнда не істеп жатырсың?» деп сұрап, ноутбугімді тарс жапты. Мен одан шалбар кию үшін бөлмеден шығуын өтіндім, бірақ ол бас тартты, екіншісі осы уақытта дәлізде тұрды. Нәтижесінде олармен бірге шығуға көндім, пәтерде өлтіреді деп ойладым, ешкім білмей қалады, ал көшеде адамдар болса, олар көмектеседі деп үміттендім», — деп түсіндіреді Диана.

Аулада оған кіреберіске қарама-қарсы тұрған көлікке отыруды бұйырды. Осы кезде әйел қашып кетуге тырысты, бірақ ер адамдардың бірі оны ұстап алып, қолын бұрап, көлікке отырғызды. Салонда олар Дианаға кісен салуға тырысты.

«Мені өлтіру үшін алып бара жатыр деп ойладым», — деп мойындайды ол.

Жолда ұрлаушылардың бірі одан «не қабылдайтынын» сұрап, Алматыдағы наркодиспансерге бара жатқандарын айтқан. Диананы тексеруден өтіп, егер бәрі «таза» болса, үйіне қайта алатынына сендірген.

Диспансерде Диананы палатаға жатқызды. Содан кейін ұрлаушылар осы клиниканың күзетшілері екені белгілі болды. Дәлізде оған медбике жүгіріп келіп, қысымын өлшей бастады. Бастапқыда ол Диананың не болып жатқаны және оны неге күшпен әкелгені туралы сұрақтарына жауап бермеді. Жауап ретінде тек «Диана, сен осында жатасың» деп жауап берді.

«Мен дәлелдемелерді, құжаттарды талап ете бастадым.Медбике жақын туыстарымның өтінішімен мені ауруханаға жатқызуға құқылы екенін айтты. Маған ауруханаға анамның жүгінгенін айтты. Анам психикалық ауру болғандықтан, онымен төрт жылдан бері араласпай кеттік. Сосын маған кезекші дәрігер келді,  онымен ұрысып қалдым, мені жіберуін талап еттім, бірақ ол да осында қалатынымды және «барлық сұрақтарды бөлім меңгерушісіне» қоя алатынымды айтты.Олар қарсылық көрсетсем, мені төсекке таңып тастайтынын айтты «, — дейді Mediazona сұхбатшысы.

Осыдан кейін Сабазова амалсыздан аурухана халаты мен тәпішкесін киген. Кешке қарай қызға белгісіз дәрі салған. Онда «Сабазова Д.А.» деген жазу болды. Дәрігер бұл «дәрумендер» деп сендірді, бірақ кейінірек қызға хлорпромазин берілгені белгілі болды.

«Осы дәріден үнемі ұйықтап, басым айналып, әлсіз болдым, бірақ ұйықтай алмадым. Келесі күні маған екінші тамшы берілді, бірақ менің атым жоқ. Осыны байқап қалған медбике анонимді палатада жатырмын, бәрібір деді. Сонда түсіндім, туыстарымның бірі уайымдаса да, аты-жөнім белгісіз болғандықтан, менің осында екенімді білмейді. Тіпті журналда мені Ерібаева Диана Ескендірқызы деген жалған атпен жазып алған», — дейді алматылық әйел.

Осылайша, Диана бір күнін ауруханада өткізді. Дәріден кейінгі екінші күні анасы келіп алып кетті.

«Анам мені диспансерге жатқызғанын мойындамай, бұрынғы күйеуімді кінәлады. Осы оқиғадан кейін 12 наурызда ғана жұмысқа қайта оралдым. Осы уақыттың бәрінде дерлік сол жерде енгізілген психотроптық препараттардың жанама әсерлері болды: тұрақты әлсіздік, ауыздың құрғауы және т.б. Өзіме келген соң полицияға арыз жаздым», — дейді Сабазова.

Артынша Диана анасының психиатриялық диспансерде бір тәулікке 70 000 теңге төлеп, қызды ауруханаға апару үшін тағы 30 000 теңге төлегенін білген.

Қазір прокуратура оның ісін тергеп жатыр.

«Бізде бірде-бір кодексте адамдым еркінен тыс алып кетуге болады деп жазылмаған. Ол үшін сот шешімі, сонымен қатар нарколог пен психологтың қорытындысы қажет. Олар заңды тек осылай бұзады, ал прокурорлар оны бұзушылық деп санамайды», — деп қорытындылады ол.

“Өмірімді құртты”

Тәжірибе көрсеткендей, әйелді тек жақын туысы ғана емес, бастығы да психиатриялық ауруханаға мәжбүрлеп жатқыза алады. 2018 жылы сол кезде 29 жаста болған Астана тұрғыны Жанар Серікова  зауытта жұмыс істеп жүрген. Бұл уақытта әйел төртінші баласына жүкті болған.

Жұмыс істеп жүрген кезде әйел саусағын жарақаттап алған, бірақ әйелге жедел жәрдем шақырылмай, қызметтік микроавтобуспен травматология бөліміне жеткізілген. Оқиғадан кейін қыз екі ай еңбек демалысында болған. Осы уақыт бойы Жанардың айтуынша, бастығы оған үнемі телефон соғып, жұмысқа шығуын талап еткен. Бұл ретте қызға өтемақы ретінде небәрі 50 мың теңге төленген.

Емдеуден кейін ол өндіріске оралды, бірақ бастықтың шабуылдары аяқталмады: жұмыс уақытынан тыс қоңыраулар және хабарламалармен мазалады, түнгі ауысымға баруға мәжбүр етті және оған негізсіз сөгіс берді. Бұл жағдай Серікованың күйеуімен ажырасып кетуіне себеп болды, бір айдан кейін Жанар жұмыс орнында түсік тастады.

Көп ұзамай әйелді жұмыстан шығарып, жұмыс орнына келуге тыйым салған.

“Оның маған қарым-қатынасын барлық әріптестерім білді. Жұмыстан шығарылғаннан кейін де оның қоңыраулары мен хабарламалары тоқтаған жоқ. Ол менің әлеуметтік желіде жариялаған барлық фотосуреттеріме агрессивті түрде пікір жаза бастады. Бір кезде шыдай алмай, артымнан кетсін деп өзім де хат жаза бастадым. Жауап ретінде ол мені қарғады, жаман сөздер жазды. Содан оның әйеліне жаза бастадым, оның менің өмірімді құртқанына ашуландым», — деп еске алады Жанар.

Серікова жұмыстан шығарылғаннан кейін бір айдан кейін учаскелік полиция қызметкері телефон соғып, бұрынғы бастықпен «әңгімелесуге» шақырған. Ішкі істер басқармасында Жанар бұрынғы басшымен және оның әйелімен тағы да сөзге келген. Бір кезде екі ер адам оның қолынан ұстап, көлікке итеріп, қалалық психиатриялық ауруханаға алып кеткен.

«Учаскелік полиция қызметкері бұрынғы бастығым пен оның әйелін үнемі қудалап жүргенімді айтып, содан кейін туыстарымды шақырып, заттарымды ауруханаға апаруға кеңес берді. Ал менің ешкімім жоқ, мен жетіммін. Мені психиатриялық ауруханаға әкелген кезде олар бірден телефонымды алып, бірінші қабаттағы жалпы палатаға апарып, ешкімді кіргізбеуді айтты. Хабарламалардың кесірінен ауруханада екі ай жаттым», – деп ашуланды астаналық әйел.

Жанар психиатриялық ауруханадағы жағдай түрмеге көбірек ұқсайтынын айтады: тозығы жеткен дәліздер, матрацсыз темір төсек және сасық иіс. Серікова құрғақ аштық жариялады – өзін босатуды талап етті. Ол үш күн бойы тамақ ішпей, ақыры дәлізде есінен танып қалды. Жедел жәрдем қызметкерлері оны төсекке байлап, «оған тамақты шлангпен жібереміз» деп қорқытқан.

Астана тұрғыны мекемедегі жағдайды былай деп еске алады: «Әйелдер дәлізде жалаңаш жүріп, сол жерде дәретке отыра салатын. Олар жылдар бойы сонда жатты. Алдымен бұл өте қорқынышты болды, палатадан шықпауға тырыстым. Бірақ сау адамдар да болды. Мысалы, мен ол жерде желім иіскеген қызбен және жігіттің кесірінен өз-өзіне қол жұмсамақ болған тағы бір қызбен сөйлестім.

Ауруханада дәрігерлер адамдарды емдемейді. Пациенттерге күніне бірнеше рет қызғылт түсті таблеткалар әкеліп береді, олардан бүкіл дене ұйып қалады. Үйден шыққан соң Жанарға шизофрения диагнозы қойылып, есепке алынған. Соның кесірінен ол бір жылдан астам жұмысқа орналаса алмай, балаларын күйеуі алып кеткен. Қазір қыздың жалғыз табысы – пәтерінде бөлме жалдау.

«Мені негізінен бастығымның байланысы үшін ауруханаға түсірді. Мен ол жерден шыққаннан кейін ол мені де сотқа берді. Судья 500 мың теңге өтемақы тағайындады, менде, әрине, ондай ақша жоқ. Тым болмаса қазір қоңырау шалмайтыны жақсы. Жақында психиатр мамыр айында мені тіркеуден шығарып, қалыпты жұмысқа орналаса алатынымды айтты «, — деп үміттенеді қыз.

“Қазақстанда кең таралған тәжірибе”

#Немолчикз қорының басшысы Дина Тансари мұндай жағдайлар Қазақстанда кең таралған және ең бастысы — қолжетімді тәжірибе екенін айтады.

Оның айтуынша, мұндай жеке клиникалар оңалту орталықтарының атын жамылып жұмыс істейді, бірақ іс жүзінде олар психиатриялық ауруханалар сияқты функцияларды орындайды: адам толық оқшауланған, телефоны алынып, алты айға дейін ұсталуы мүмкін. Көбінесе адамдар жақын туыстарының өтінішінен кейін келеді. Дәрігерлер диагнозды растауды талап етпейді, ең бастысы — «емдеу» үшін уақытылы төлем жасау.

«Бұл әйелдің беделін түсірудің өте оңай жолы. Мұны көбінесе абьюзер күйеулер пайдаланады. Мысалы, олар ажырасқалы жатыр, балалар үшін күрес жүріп жатыр. Күйеуі жүгінсе,әйелді оп-оңай алып кетеді. Осыдан кейін әйелдің медициналық кітапшасында оның психикалық аурудан, есірткіге немесе алкогольге тәуелділіктен емделгені жазылады. Бұл жағдайда сот оның балаларға қамқорлығын бекітпейді. Ал емхана қызметкерлері әйелдердің өз еркімен емделетінін жиі мәлімдейді», — деп түсіндіреді Тансари.

Тансаридің өзі мұндай диспансерлердің қалай жұмыс істейтінін тексеруге тырысқан. Бір рет ол емханалардың біріне қоңырау шалып, 56 жастағы анасын ауруханаға жатқызу керек екенін айтты. Әңгімеде мекеме директоры оған әдетте 50 жасқа дейінгі әйелдерді қабылдайтынын, бірақ үлкендерді де қабылдай алатынын мәлімдеген. Бұл жағдайда аурудың дәлелі туралы сөз де болмаған.

«Негізгі сөз: «Ең бастысы, сіз бізге әкеліңіз, ары қарай біз бәрін өзіміз реттейміз». Сондай-ақ, ол емханада ай сайынғы болу 350 000 теңге тұратынын, міндетті емдеу курсы алты ай болатынын айтты. Шындығында, үнемі ренжітетін туыстарыңыздан құтылғыңыз келсе, оларды жай ғана диспансерге жатқызуға болады «, — деді #NeMolchiKZ қорының басшысы.