Диджитализацияның жаһандық қаржыға ықпалы

Қазіргі уақытта технологиялардың белсенді дамуы жаһандық қаржы нарығын тез өзгертуде. Бүгінгі таңда кез-келген адам бағалы қағаздарды сатып және сата алады, валюта айырбастай алады, депозиттер аша алады, жеке қаржыны онлайн-режимде басқара алады. Бұл үшін тіпті үйден шығудың қажеті жоқ.

Техникалық инновациялар ойыншылардың қаржы нарығындағы қызметін жеңілдетеді және жылдамдатады. Цифрлық процесс жылдамдыққа ғана емес, сонымен қатар процестің ашықтығына да жауап береді. Материалда біз цифрландыру қаржы әлемін қалай өзгертетінін айтып береміз.

Диджитализацияның қаржы ағындарына ықпалы

Алғашқы банктік карточка (1950 жылы Diners club) құрылғанына 70 жылға жуық уақыт өтті. Осы уақыт ішінде қаржыны цифрландырудың қозғаушы күшіне айналған Интернет пен смартфондар пайда болды.

Қазір адамдардың қаржылық операцияларды таңдауы кеңейді. Егер бұрын адам ақшаны жастықтың астында немесе банкте депозитте сақтай алатын болса, енді бұл кез-келген криптовалюта, соның ішінде NFT (ауыстырылмайтын токен) болуы мүмкін.

Сондай-ақ, цифрлық өзгерістер қарапайым азаматтардың капитал нарығына қолжетімділігін арттырды. Енді кез-келген адам бағалы қағаздарды сатып ала немесе сата алады. Ол үшін тек арнайы платформада тіркеліп, қажетті ақша сомасын салу керек. Лездік қашықтықтан төлемдер арқылы қашықтықтағы сауда айтарлықтай жеңілдеді және қазір операциялар тарихында ақша қозғалысының нақты ізі көрінеді.

Цифрлық төлем платформаларының пайда болуы жаһандық төлем жүйесінде жаңа көшбасшылар жасайды. Мұндағы айналымдар қомақты сомаларды құрайды. Мысалы, 2021 жылы төлем жүйесінің кірісі шамамен 2,1 трлн долларды құрады. Негізінде, жаңартылған нарыққа үлкен банктер, қымбат несие карталары немесе қолма-қол ақша қажет емес. Оның орнына алдыңғы қатарда криптохаттамалар, жіксіз қаржы-технологиялық әмияндары және цифрлық ақша бар.

Британдық The Economist апталығы жазғандай, төлем жүйесі үлкен өзгерістерге ұшырады. 2011 жылдан 2021 жылға дейін негізгі әлемдік нарықтардағы қолма-қол ақша операцияларының үлесі орта есеппен 25 пайыздық тармаққа төмендеді.

Меншікті төлем жүйелері

Әлемде жыл сайын жаңа төлем жүйелері пайда болады, олардың әрқайсысының өзіндік артықшылықтары мен кемшіліктері бар. Бұл әрдайым қаржы-технологиялық фирмалар немесе ерекше криптовалюталар арасынан шыққан жаңадан бастаушылар емес. Көбінесе бұл мемлекеттік жүйелер немесе қолданыстағы қаржы компаниялары енгізетін жаңа технологиялар.

SunFinance Group өңірлік басқарушысы Виталий Нижегородцевтің айтуынша, қаржы технологиялары бұрынғы қаржы компанияларына елеулі сын айтса да, қаржылық Олимпте өз позицияларын сақтай алады.

«Қазіргі заманғы қаржы технологиялық компаниялардың айналасында көптеген дүрлікпе болды. Олар әлемдік қаржы жүйесінің жақын арада өзгеруінің өнімі екені түсінікті. Көптеген мамандар сол ескі банктер жаңа ойыншыларға жол беріп, кері шегінеді деп күтті. Бірақ бұл барлық жерде бола бермейді және әрдайым бола бермейді», — дейді Виталий Нижегородцев.

Мысалы, Батыста негізгі ойыншылар көшбасшылықты, ал банк/карта моделі өз позицияларын сақтап қалды. Бұл қаржы технологиялық үміткерлердің белсенділігіне және цифрлық технологиялардың таралуына қарамастан орын алды. Сонымен қатар, қытайлық жабық қаржы технологиялық қосымшалары мен жаңа есеп айырысу жүйесі Азияда кеңінен таралғаны соншалық, олар өңірдің долларға тәуелділігін төмендетуге дайын.

Үндістан мен Бразилияға келетін болсақ, мұнда мемлекет қаржыландыратын жаңа төлем платформалары қаржы технологиялары нарығында үстемдік ете бастады. Яғни, нарықтың шыңына шыққан жаңадан келгендердің кенеттен пайда болуы орын алған жоқ. Мұнда қаржылық технологиялар мемлекеттің жеке меншік иелерімен кооперациясында немесе жалпы мемлекет есебінен құрылды. Нәтижесінде, бұрын банктік қызметтерге қол жеткізе алмаған жүздеген миллион азаматтар ресми қаржы жүйесінде болды.

Әр түрлі елдердің өздерінің төлем жүйелерін құруы ескі тәртіпке қарсы екені анық. Батыста Visa, Mastercard, American Express және Diners Club сияқты жаһандық ойыншылар бар. Ал Қытайда және Азия құрлығында China UnionPay әрекет етеді. Жақында Өзбекстанның Инвестициялар, өнеркәсіп және сауда министрі Лазиз Кудратов Орталық Азия елдеріне бірыңғай төлем жүйесін құруды ұсынды. Жалпы, әлемде қолма-қол ақшасыз төлемдер үшін баламалы алаңдар көбейіп келеді.

Банктер рөлінің өзгеруі

Дәстүр бойынша банктер ресми қаржыға кіру нүктесі болды. Енді нарыққа qr-кодтарын, жылдам төлем желілерін және жоғары жылдамдықты интернет байланысын пайдаланатын қосымшалар  шықты.

Жаңа жұлдыздардың пайда болуының жарқын мысалы қытайлық Alipay компаниясы болып табылады. Ол бастапқыда Alibaba электрондық коммерция платформасына арналған қызметтердің бірі ретінде жоспарланған. Бірақ PayPal жүйесі бар eBay электрондық алаңының мысалынан шабыт алған қытайлықтар смартфондар мен qr-кодтар маңызды рөл атқарған электрондық коммерциясын ынталандыра бастады. Нәтижесінде, қазір WeChat Pay бәсекелесімен бірге екі компания да қытайлық цифрлық төлемдердің шамамен 90% — на қызмет көрсетеді.

Қазақстанда белгілі бір ескертулермен мысал ретінде Kaspi Bank-ті келтіруге болады. Бұл қаржы-технологиялық компания тұтынушылық несиелерге мамандандырылған қарапайым банк ретінде жұмыс істей бастады. Бірақ көп ұзамай Kaspi елде өзінің қаржылық экожүйесін құрды, іс жүзінде төлемдер мен ақша аударымдарына монополия енгізді.  Бүгінгі таңда кез-келген дүкенде, кез-келген компанияда Kaspi арқылы төлемдер қабылданады.

Сарапшы Виталий Нижегородцевтің айтуынша, қазіргі заманғы қаржы технологиялық компаниялар қолма-қол ақшасыз төлемдер мен аударымдар нарығындағы дәстүрлі банктерге маңызды балама болып табылады.

«Уақыт бір орында тұрмайды. Бүкіл әлемде қаржы ағындары үшін күрес жүріп жатыр. Цифрландыру бұл процеске өз ізін қалдырды. Бұрын қаржы ұйымдарында қаржылық операцияларға монополия болған. Қазір кез-келген қаржы-технологиялық компания өзінің экожүйесін аударымдар мен төлемдермен ұйымдастыра алады», — дейді Виталий Нижегородцев.

Цифрлық валюталардың пайда болуы

Соңғы жылдары жүздеген жаңа криптохаттамалар іске қосылды, ондаған криптовалюталар пайда болды. Криптосфераның нарықтық құны 2021 жылы 3 трлн долларға дейін өсті.

Алайда, өткен жылғы пайыздық мөлшерлемелердің өсуіне және Украинадағы жағдайға байланысты нарықтық хаос нарықты өзгертті. Нәтижесінде барлық криптовалюталардың нарықтық құны 2021 жылы шарықтау шегінен бастап бестен үшке төмендеді. The Economist мәліметтері бойынша, содан бері 100 ірі мемлекеттік және жеке қаржы-технологиялық компаниялардың жиынтық нарықтық құны екі есе қысқарды.

Көптеген сарапшылар криптографиялық фирмалар мен қаржы-технологиялық компаниялар дәстүрлі қаржы институттарын әлемдік нарықтан шығарады деп күтті. Алайда, «ескі банктер» цифрландыруға бұрын күткеннен гөрі жақсы бейімделгені көпшілікті таңқалдырды.

Қытайда ірі банктер Үкіметтің Ant Group қаржы-технологиялық компаниясына жүктеген шектеулерінің арқасында несие берудегі көшбасшылық позицияларын сақтап қалды. Америка Құрама Штаттарында Facebook өзінің  Libra онлайн-валютасын іске қосуға тырысты, бірақ бұл процесс сол күйі іске қосылмады. Ал Apple Pay және Google Pay олардың өсуіне қарамастан әлі де тауашалық төлем жүйелері болып табылады.

Бұл ретте крипта дамушы нарықтарға өздерінің ашық төлем жүйелерін әзірлеуге мүмкіндік берді. Олар дамыған елдердегі банк/карта моделіне де, Қытайдың жабық қаржы-технологиялық алпауыттарына да балама ұсынады.

Көптеген үкіметтер батыстық төлем желілері мен долларға тәуелділікті азайту үшін шаралар қабылдауда. Ұзақ тарихы бар мұндай күш-жігер Ресейге қарсы санкциялармен жеделдеді. Бірнеше елдер Visa және Mastercard сияқты карта желілеріне ұлттық баламаларды жасады. Атап айтқанда, қытайлық Alipay әмияндары Дубайдан Вашингтонға дейін барлық жерде қабылданады. GrabPay of Malaysia-ны Оңтүстік-Шығыс Азияның көп бөлігінде қолдануға болады. Немесе, мысалы, upi үнді әмияндарын енді Сингапурда пайдалануға болады.

Криптовалюта екі түрге бөлінді. Бір жағынан, бұл үкіметтер реттейтін жүйелер. Оларды кейде дәстүрлі қаржы компанияларынан ажырату қиын. Екінші жағынан, бұл көбінесе Аргентина сияқты экономикасы тұрақсыз елдерде жұмыс істейтін нашар реттелетін жүйелер.

Көптеген үкіметтер реттелмейтін криптографиямен күресуде, өйткені ол төлемдерге шектеусіз қол жеткізуге мүмкіндік береді. Мысалы, Вашингтон жақында американдық ережелерден жалтарғаны үшін әлемдегі ең ірі криптовалюта биржасы Binance-ке айып тағып отыр. Қытай сонымен қатар бірқатар компаниялардың криптовалютасына тыйым салады. Үндістан криптовалюталарды пайдалануды шектеді, өйткені билік криптовалюталар заңсыз әрекеттерді қаржыландыруы мүмкін деп алаңдайды.