«2026 жылдан бастап бәрі өзгереді!» — жаңа Салық кодексі кімнің қалтасын қағады

«Қолдау» деген атпен келген қатаң бақылау

Шенеуніктер салық реформасын «бюджетті толықтыру» үшін қажет деп түсіндіргенімен, Екатерина Ким олардың бұл сөздеріне күмәнмен қарайды. Өйткені, расында «көлеңкелі» экономиканы азайтып, бюджетті тиімді жоспарлаудың орнына, Үкімет салықты уақытында төлеп жүрген кәсіпкерлерге қысым жасауды таңдаған сияқты.

Мысалы, жоспарлы тексерулердің жойылуы «жеңілдік» ретінде айтылғанымен, шын мәнінде бұл – ескертілмеген, жаппай тексерулердің басталуына жол ашты.

— Баланс фискалдық машинаның пайдасына бұрылған. Кәсіпкерлердің нақты ұсыныстары ескерілмеді. Нағыз диалог болмады, – дейді Екатерина Ким.

2026 жылға дейін «уақыт бердік» дегені не?

Жаңа Кодексте «қолайсыз өзгерістер» 2026 жылдан бастап күшіне енеді делінген. Бірақ бұл қандай өзгерістер?

— Бұл тек салық мөлшерлемесінің өсуі емес. Мұнда маңызды жеңілдіктер мен шегерімдердің жойылуы, құжат айналымының күрделенуі, салық салу базасының кеңеюі, үлкен айыппұлдар, салық органдарына артықшылықты өкілеттіктер беру – бәрі бар, – дейді сарапшы.

Кодексте бұл өзгерістерге нақты анықтама берілмегені де қауіпті. Яғни, шенеунік өзгерістің «нашарлататын» екенін мойындамауы мүмкін, ал кәсіпкер үшін бұл нақты шығын болады.

— Бизнес келер жылдан шынайы қысымға тап болатынын біліп отыр.

ШОБ үшін ауыр соққы

Екатерина Ким жаңа Кодекстің ШОБ үшін бірнеше ауыр тұсын атап өтеді:
•    ҚҚС пен КТС бойынша шегерімдерден айырылу қаупі. Егер сіз арнайы салық режиміндегі (АСР) жеткізушімен жұмыс істесеңіз, бұл шегерімдер енді қолданылмауы мүмкін. Бұл серіктестіктердің бұзылуына, шағын компаниялардың жұмысын тоқтатуына әкелуі ықтимал.
•    ҚҚС тіркеу шегін төмендету. Қазір бұл шек 78 млн теңге болса, оны 40 млн-ға түсірмек. Бұл мыңдаған шағын кәсіпті күрделі ҚҚС жүйесіне тартпақ, бұл олардың баға мен бәсекеге қабілеттілігіне әсер етеді.
•    Онлайн-кассаларға геолокация талап ету. Бұл көшпелі бизнесті қиындатады.
•    Түсініксіз тәуекелдерді басқару жүйесі (ТБЖ). Кәсіпкерлер салық органдары неге олардан түсініктеме сұрап жатқанын да түсінбей қалады.

Баға өсімі мен жұмыссыздық қаупі

Жаңа Салық кодексінің салдарын тек кәсіпкерлер емес, барлық қазақстандықтар сезінеді.

— Халық үшін басты қауіп – тауарлар мен қызметтердің кемінде 30%-ға қымбаттауы, – дейді Екатерина Ким.

ШОБ өнім мен қызметтің басым бөлігін ұсынатынын ескерсек, олардың шығындарының артуы – халықтың қалтасына тікелей әсер етеді. Бұл кезде жалақының өсуін күтуге негіз жоқ.

Керісінше, сарапшы жұмыс орындарының қысқаруы мен жалақының азаюы басталуы мүмкін дейді. Себебі ШОБ – басты жұмыс беруші, ал жаңа салықтар мен әкімшілік қысым олардың жұмысын тоқтатуына себеп болуы мүмкін.

Азаматтардың жеке қаржысына бақылау күшейеді

Жаңа Салық кодексінде салық органдарына азаматтардың шығынын бақылауға мүмкіндік беретін тетік қарастырылған.

— Мысалы, табысыңыз – 300 мың, ал шығыныңыз – 2 миллион? Онда «түсініктеме беруіңізді сұраймыз» деген хабарлама келуі мүмкін, – дейді сарапшы.

Жақындардан келген ақша аударымдары да түсініктеме талап етуі ықтимал. Сонымен қатар:
•    Емделу, оқу, зейнетақы төлемдері бойынша салықтық шегерімдер алу қиындайды;
•    Инвестициялық кірістер (депозит, акция, т.б.) бойынша салықтар артады;
•    Жер мен көлікке салық өседі;
•    Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру (МӘМС) жарналары да жанама түрде қысымға ұшырауы мүмкін, себебі жұмыс беруші – ШОБ.

Не істеу керек?

Кәсіпкерлерге:
•    2026 жылды күтпей-ақ, қазірден бастап салық аудитін өткізіңіз;
•    АСР-дегі жеткізушілерді, келісімшарттарды, салық схемаларын қайта қарап шығыңыз;
•    Барлық құжаттар мінсіз болуы керек – чек, келісімшарт, шот-фактура;
•    Онлайн-касса, электронды шот-фактура, таңбалау талаптарын ескеріп цифрлық жүйелерді енгізіңіз;
•    ҚҚС тіркеу шегінің түсуіне дайын болыңыз.

Қарапайым азаматтарға:
•    Жеке және кәсіби қаржыңызды ажыратыңыз (әсіресе ЖК мен өзін-өзі жұмыспен қамтығандар үшін);
•    Барлық кіріс пен шығысты құжаттап отырыңыз: сыйлық, аударым, келісімшарт, чек, түбіртек – бәрін сақтаңыз;
•    Мүлік сатқанда жаңа салық талаптарын алдын ала біліңіз;
•    Түбіртек пен салықтық шегерімдерге қажетті құжаттарды жыл сайын жинап отырыңыз.

Қорытынды: дайындықты бүгіннен бастаңыз

— Адал салық төлеушілер үшін өмір қиындайды. Себебі енді сіз кінәсіз екеніңізді дәлелдеуге мәжбүр боласыз, – дейді Екатерина Ким.

2026 жылға дейінгі «уақыт» – демалуға емес, дайындыққа берілген мүмкіндік. Уақыт аз қалды. Бизнес пен азаматтар өзгерістерге қаншалықты тез бейімделсе, соншалық салық дауылынан аз шығынмен өтеді.